Bugün Gulag Kamplarının Yerinde Ne Var? – Alexandra Guzeva

Solovki, Vorkuta, Kolyma, bu isimler hala 1930’ların ve 40’ların trajik olaylarıyla ilgilidir. Ancak günümüzde çok az kişi bu yerlerin neye benzediğini biliyor.

1. Özel amaçlı Solovetsky kampı (Solovki)

Bolşevikler, eşsiz güzellikteki Solovetsky Manastırı’nı yaşayan bir cehenneme çevirdi. Kıymetli mallara el konularak, sunaklar ve ikonostazlar parçalandı ve sivil mahkumlar için kiliselerin içine ahşap ranzalar yerleştirildi. Ve münzevi keşişlerin eski manastır hücreleri ve küçük yapıları (*skete), kışlalara ve güneşlik alanlara dönüştürüldü.

Bu manastır bugün tekrar faaliyet halinde, ancak henüz tam anlamıyla onarılmamış. Burada hala kampı hatırlatan birçok şey var. Örneğin, manastırın yanındaki terk edilmiş bina kamp yönetimini ev sahipliği yapıyordu.

2. Beyaz Deniz-Baltık zorunlu çalışma kampı (Belbaltlag)

Beyaz Deniz-Baltık zorunlu çalışma kampındaki mahkum işçilerin yalnızca bir görevi vardı; Beyaz Deniz-Baltık Kanalı’nı inşa etmek. Herhangi bir zamanda, şantiyede 60.000-100.000 civarı insan çalıştı. Beyaz Deniz’den Onega Gölü’ne kadar uzanan 19 bağlantılı 227 km’lik kanal, rekor sürede inşa edildi; iki yıldan az. İnşaat esnasında yaklaşık 12.000 işçi hayatını kaybetti.

Bugün, Beyaz Deniz Kanalı halen faaliyet halinde, defalarca yeniden inşa edildi. Kanal boyunca ölü işçilere ait çeşitli anıtlar var. Buna ek olarak, mahkumlara ait anıtların ve korunmuş binaların dahil edildiği Beyaz Deniz-Baltık Kanalı tarihi ve kültürel kompleksi oluşturuldu.

3. Norilsk

Norilsk kampı 1935’ten 1956’ya kadar varlık gösterdi. (1950’lerin başında rekor miktarda mahkum barındırmıştı; yaklaşık 72.000 kadar). Görev listesi epey geniş kapsamlıydı. Mahkumlar aşırı soğuk şartlarda, işlenmiş bakır-nikel fabrikasında ve maden ocaklarında çalıştılar; boş dubaları ve demiryollarını koruyup inşa ettiler. Günümüz Norilsk’i aslında makhum işçiler tarafından inşa edilmiş bir şehirdir.

Bugün bu şehir, nüfusu yaklaşık 180.000 olan büyük bir sanayi merkezidir (modern Norilsk hakkında daha fazla bilgi için tıklayınız). 1990’larda, Norilsk Golgotha anıtı kamp mahkumların kitlesel mezarının bulunduğu yere kuruldu. Ruslar, Polonyalılar, Litvanyalılar, Estonyalılar ve Yahudiler’i kapsayan farklı uluslardan ölen kişilere adanmıştır. Norilsk Müzesi müze ve sergi kompleksi, mahkumların hatıralarından kalanlar ve kişisel eşyalarından oluşan bir daimi Gulag sergisine sahiptir.

4. Perm-36

Perm’daki bu kamp yerleşimi 1946’dan 1988’e kadar yaşadı. Kamptaki mahkumlar esas olarak ormancılıkla uğraştı. Mahkumların çoğu entelektüeller, yazarlar, dini haklar ve insan hakları örgütlerinin liderleri ile Sovyet karşıtı propaganda sebebiyle dava açılan muhaliflerdi.

1990’larda, kapatılmasından kısa bir süre sonra burada, Perm-36 Siyasi Baskılar Müzesi açıldı. Serginin bir kısmı eski hapishane kışlasının içinde yer almaktadır. Burası, Rusya’daki hapishane hayatının gerçekte nasıl bir şey olduğuna dair gerçek bir bakış sunan sayılı yerlerden biridir.

5. Vorkuta

1930’larda, modern Vorkuta bölgesindeki kömür yataklarının keşfinden sonra, onları çıkarmak için mahkumlar gönderildi. Sonuç olarak burası SSCB’deki en büyük ve en kötü ünlü kamplardan biri haline geldi. Mahkumlar demir yolları ve madenler inşa ettiler, Rusya’nın uzak kuzeyinde tamamen insanlık dışı koşullarında kömür çıkardılar.

1989 yılında Vorkuta müze ve sergi merkezi, Sovyetler Birliği’nin Gulag tarihinin ortaya çıkmasıyla ilgili ilk sergilerden biri oldu. Bugün burada, çalışan mahkumların ayak izlerini takip eden ve arttırılmış gerçeklik kullanan mobil bir uygulamanın özel olarak geliştirildiği “Vorkuta Maden Alanı” adında bir turist yolu var.

Kuzey Kutup Dairesi’ndeki en büyük şehirlerden biri olan Vorkuta şehri aslında Gulag iş gücüyle inşa edilmiştir. Bu güne kadar, tek sektörlü bir şehir olmaya devam ediyor, yani kömür madenciliği. Vorkuta’dan çok uzak olmayan ve Sovyet tarihindeki en büyük kamp ayaklanmalarından birine sahne olan hayalet kasaba Yur-Shor’da, ayrıca Vorkuta’da ölen madenciler için bir anıt mezarlık bulunuyor.

6. Kolyma

Kolyma bölgesi, Rus Uzak Doğu’daki Kolyma Nehri boyunca uzanır. Altın madenleri ve Varlam Shalamov’un Kolyma Efsaneleri’nde tasvir ettiği korku ve dehşetle bilinir.

Ayrıca buradaki Yakutya, Kamçatka ve Magadan bölgesinde değerli cevherlerin yanı sıra radyoaktif uranyumda çıkarıldı. Buradaki mahkumlar donmuş toprakta hemen hemen çıplak ellerle çalıştılar ve Magadan şehrini inşa ettiler.

Günümüz Kolyma topraklarında terk edilmiş birkaç hapishane kışlası ve gözetleme kulesi bulunur, Magadan ise şu anda makine üretim ve balıkçılık şehri.

7. Chukotka kampları

Sovyetler Birliği Chukotka’yı zorla çalıştırma amacıyla açtığında orada zengin kalay yatakları keşfetmişti. Burada, etrafında kasabaların, şehirlerin ve altyapı tesislerinin inşa edildiği bir metal madenciliği endüstrisi kuruldu.

2015 yılında Gulag Tarih Müzesi çalışanları, mahkumların başka şeylerin yanı sıra, radyoaktif uranyum (elbette koruyucu kıyafetler olmadan) çıkarmak için köleleştirildikleri kamplardan geriye ne kaldığını keşfetmek için Çukotka’ya bir keşif gezisine çıktı. Eski kışlaların çoğu terkedilmiş durumda. Korkunç bir manzara …

Söz konusu keşif gezilerinden elde edilen daha fazla fotoğraf ve videoyu müzenin web sitesinde bulabilirsiniz. Müze, bu sitelerin VR gözlükle 3D turunu sunuyor.

8. Baykal-Amur ıslah çalışma kampı (Bamlag)

Mahkum sayısı açısından, Bamlag kampı Sovyet tarihinin en büyük kampıydı; burası 1938’de 200.000 mahkumu görmüştü.

Rusya Uzak Doğu’sundaki Trans-Baykal bölgesini geliştirmekle görevlendirildiler, esas olarak Baykal-Amur ana demiryolu (BAM) inşasıyla uğraştılar. Ancak, proje İkinci Dünya Savaşı sırasında rafa kaldırıldı ve 1980’lerde anca tamamlandı.

Bugün, bu kampları yegane hatırlatan şey, dünyanın en uzun demir yollarından biri olan BAM’ın bizzat kendisidir. Amur bölgesindeki Svobodny şehrinde yaşayan yerel sakinler, ölenlerin onuruna taştan bir anıt kurmayı bildiler.

---

Çevirmen notu:

(*skete) : Hristiyan kiliseleri ve manastırlarındaki özel ve ortak hizmetler için oluşturulan yapılardır. Kabaca Hristiyan dini yapıların farklı amaçlardaki düzen ve inşa yapıları olarak tanımlanabilir. Daha fazla bilgi için: https://en.wikipedia.org/wiki/Skete

Alexandra Guzeva- “What stands on the site of the Gulag camps today”, (Erişim Tarihi: 18.07.2020), Erişim Kaynağı: https://www.rbth.com/history/331644-gulag-sites-photos

Çevirmen: Taner Beyter