Giriş
Yanılabilircilik (Fallibilism), bilgi hakkında mutlak kesinliğin imkansız olduğunu veya en azından ilke olarak tüm bilgi iddialarının yanlış olabileceğini söyleyen felsefi bir doktrindir. Şüphecilikten (gerçek bilginin tanımı gereği belirsiz olduğu doktrini) farklı olarak yanılabilircilik, bilgimizi terk etmemiz gereğini ima etmez, çünkü bildiklerimiz için mantıksal olarak kesin gerekçelere sahip olmamız gerekmediğini kabul eder. Buna göre empirik bilgi, her zaman daha fazla gözlemle gözden geçirilebileceğinden, bilgi olarak aldığımız şeylerden herhangi birinin muhtemelen yanlış olabileceğinin bir kabulüdür.
Bazı yanılabilirciler, aksiyomatik olarak doğru olan şeyler için (matematiksel ve mantıksal bilgi gibi) bir istisnada bulunurken, diğerleri ise bu aksiyomatik sistemler bir anlamda yanılmaz olsalar dahi, insanlar olarak bu sistemlerle çalışırken hala hata yapabildiğimiz temelinde, bunlar hakkında bile yanılabilirci kalırlar. Buna ek olarak Kurt Gödel’in (1906 – 1978) eksiklik teoremleri, tüm matematik için tam ve tutarlı bir aksiyom seti bulmanın zaten imkansız olduğunu ve matematiğin bile Russell’ın Berber Paradoksu gibi paradoksları olduğunu gösterme iddiasındadır.
Yanılabilircilik, Sokrates ve Platon gibi erken dönem Yunan filozoflarının görüşlerinde tartışılabilir bir şekilde zaten mevcuttur, ancak resmi bir doktrin olarak en güçlü şekilde onu, Temelciliğe dair itirazında kullanan 19. yüzyılın sonlarındaki filozof Charles Sanders Peirce ile ilişkilendirmek mümkündür. Yanılabilirciliğin diğer önde gelen savunucuları arasında W. V. O. Quine ve Karl Popper (1902-1994) bulunmaktadır. Ayrıca bu teori, C. S. Peirce, William James ve John Dewey’in Pragmatizminin gelişmesinde de etkili olmuştur.
Epistemolojideki Sonsuz Gerileme Sorununa yanıt olarak çeşitli alternatif düşünce okulları da ortaya çıkmıştır:
- Temelcilik (Foundationalism), diğer inançları destekleyen bazı temel inançların temel olduğunu ve kendilerinin başka inançlar tarafından gerekçelendirilmesinin gerekmediğini iddia eder.
- Sonsuzculuk (Infinitism), tipik olarak sonsuz seriyi yalnızca potansiyel olarak ele alır ve bireysel bir ihtiyaç, yalnızca ihtiyaç ortaya çıktığında ilgili nedenleri ortaya koyma yeteneğine sahiptir. Böylece sonsuz bir gerileme geçerli bir gerekçe olarak kabul edilebilir.
- Bağdaşımcılık ya da Tutarlılıkcılık (Coherentism), bireysel bir inancın parçası olduğu inanç sisteminin, geri kalanıyla birbirine uyması (uyumlu olması) yoluyla döngüsel olarak gerekçelendirildiğini, böylece gerilemenin doğrusal bir gerekçelendirme modeline göre ilerlemediğini savunur.
- Temel-Bağdaşımcılık (Foundherentism), Temelcilik ve Bağdaşımcılığın bir birleşimi hedefleyen başka bir pozisyondur.
Yanılabilircilik Çeşitleri
- Epistemolojik Yanılabilircilik, yukarıda açıklandığı gibi bilgi hakkında mutlak kesinliğin imkansız olduğu doktrinidir.
- Ahlaki Yanılabilircilik, Etik’te nesnel olarak doğru ahlaki standartların var olduğunu, ancak insanlar tarafından güvenilir veya kesin olarak belirlenemeyeceğini savunan ilgili bir doktrindir. Ahlaki Objektivizmin iki ucu (onları algılamamızdan veya onlara karşı duruşumuzdan bağımsız olan nesnel ahlaki değerler olduğu görüşü) ve Ahlaki Öznelcilik (bireysel insanların tutumları ve/veya gelenekleri hakkında olgusal ifadelere indirgendiği görüşü) arasında üçüncü bir olası duruş sunar.
Fallibilism (Erişim Tarihi:24.09.2021)
Çevirmen: Musa Yanık
