Türkçede Analitik Din Felsefesi Çalışmaları – Musa Yanık

Dini inançların ve bu inançların içerisinde bulunan dini kavramların felsefi olarak ele alınması şeklinde tanımlayabileceğimiz din felsefesi, ele aldığı konular bağlamında birçok problemi de beraberinde getiren zengin bir disiplindir. Geçmişten günümüze din felsefesi; dini tecrübe, dini çeşitlilik, Tanrı’nın varlığına dair argümanlar, dini epistemoloji, din-ahlak ilişkisi, kötülük ve özgür irade gibi pek çok konuda bu alanda çalışan düşünürlere problem alanı açmıştır. Genel olarak felsefede olduğu gibi daha spesifik olarak din felsefesi alanında da Kıta Avrupası ve Analitik felsefe gibi iki ayrı geleneğin varlığından söz etmek mümkündür.

//
4092 Okunma
Okunma süresi: 26 Dakika

Türkiye’de özellikle son yıllarda din felsefesi sahasında yapılan çalışmalarda, analitik geleneğe az da olsa artan bir ilginin olduğunu söyleyebiliriz. Bunun en büyük etkenleriyse, analitik din felsefesinin kullandığı yöntem ve geliştirdiği teorilerin daha belirgin olması, dini inançları gerçekçi bir tarzda birer felsefi teoriymiş gibi ele alması gibi nedenlerdir. Öte yandan Kıta geleneğinin ise din felsefesi için belirli bir yönteminin olmaması ve çalışmaların edebiyat ya da edebiyat eleştirisi teorilerine benzer bir şekilde yol izlemesi, romantizm ve rölativizmden güç alarak rasyonelliği sorgulamak yerine, onu dağıtmaya çalışması, bu geleneğe yönelik din felsefesi alanında yapılan çalışmaların azlığı için sıralayabileceğimiz sebeplerdir.[1]

Bu yazımızda Türkiye’de yapılmış analitik din felsefesi çalışmalarının genel bir izdüşümünü vermeye çalışacağız. Elbette böyle geniş kapsamlı bir literatür taramalarında eksiklikler kaçınılmazdır. Belki de bunun en başlıca sebeplerinden birisi, din gibi geniş kapsamlı ve sadece din felsefesinin değil, birçok alanın ilgisini çeken konu hakkında söylenen şeyin epeyce fazla olmasıdır. Ancak bizim için bu makalede ismini vereceğimiz çalışmalar da belirleyici olacak en önemli unsur, analitik felsefe açısından bir değer taşıması olacaktır. Bu açıdan bakıldığında ülkemizde bu alanda yapılan çalışmalarda yazı dili açısından İngilizce yazılmış çalışmalara da yer vermeye çalışacağız. Ayrıca yazımız içerisinde ismini vereceğimiz tezler, makaleler, çeviri metinler ve kitapları tek tek değerlendirmek ve tanıtmak yerine genel bir değerlendirme yapma yoluna gideceğiz. Öte yandan zengin bir alan bilgisi sunabilmek ve bu alanda çalışma yapmak isteyen arkadaşlara daha fazla yön gösterici olabilmek için Ulakbim, İsam, Yök Tez Merkezi, Dergipark, Academia, Google Scholar vb. gibi pek çok farklı sistemden de mümkün olduğunca yararlanmaya çalıştığımızı belirtelim. Makalemizin analitik din felsefesi alanında yapılan çalışmaların hangi düşünürler, hangi kavramlar ya da problemler üzerinde daha çok yoğunlaşmanın olduğunu, hangi isimlerin ya da problemlerinse eksik bırakıldığını ve sebeple de bu alan için bir okuma planı oluşturacağını düşünüyor, analitik din felsefesinin Türkiye’de ki seyrini de bir açıdan göstereceğini umuyoruz.

Son olarak bunun gibi büyük literatür taraması yapılan çalışmalarda yapılan yardımların kaçınılmaz olacağını belirtmek istiyor ve bu sebeple de makalemiz için yardımcı olan Özgürcan Şenbayrak ve Yiğit Kaan Dede’ye teşekkürlerimizi sunuyoruz.

  1. Yüksek Lisans Tezleri

Analitik din felsefesi söz konusu olduğunda Türkiye’de yapılmış yüksek lisans düzeyindeki tezlerin içeriğine baktığımızda; dini epistemoloji, dini çeşitlilik ve çoğulculuk, dini tecrübe, Tanrı’nın varlığına dair argümanlar gibi pek çok başlık altında problemlerin farklı düşünürler açısından ele alındığını görmekteyiz. Şüphesiz buradaki en büyük eksiklik ise sadece teist filozofların düşünceleri açısından adı geçen problemlerin ele alınması, ancak karşı kanatta yer alan ateist düşünürlerin çalışmalarına ise çok az ya da hiç yer verilmemesidir. Bu kısımda adını vereceğimiz yüksek lisans tezleri şunlar olacaktır:

  • Ayşe Kaban’ın “John Hick’in Din Felsefesi Bağlamında Kötülük Problemine Yaklaşımı”,
  • Muhammed İkbal Hardal’ın “Bir Din Felsefesi Problemi Olarak Zaman-Kişilik İlişkisi”,
  • Ferhat Yöney’in “Din Felsefesi Açısından İzafiyet Teorisi”,
  • Ali Bedel’in “Alfred North Whitehead’ın Din Felsefesi”,
  • Elif Kütükçü’nün “Alvin Plantinga’nın Natüralizm Eleştirisi”,
  • Sare Levin Atalay’ın “Natüralizm ve Akıl Delili”,
  • Ali İhtiyar’ın “Alvin Plantinga’nın Natüralizme Karşı Evrimsel Argümanı”,
  • Kevser Çelik’in “Süreç Din Felsefesinde Din Bilim İlişkisi”,
  • Musa Yanık’ın “Dini Epistemoloji: Alvin Plantinga Örneği”,
  • Beyzanur Bayat’ın “Çağdaş Din Felsefesinde Ontolojik Nöro/Fenomenal Özdeşlik Tezi ve Eleştirisi”,
  • Ahmet Erkan’ın “William A. Dembski’nin Akıllı Tasarım Kanıtı”,
  • Tuğba Çam’ın “Kötülük Problemi Gerçek Bir Problem Midir?”,
  • Ali Küçükyavuz’un “Kötülük Problemi ve Modern Tasarım Delili”,
  • İlhan Arık’ın “John Hick’te Kötülük Problemi”,
  • Maksut Ali Atamer’in “Russell Felsefesinde Tanrı ve Kötülük Problemi”,
  • Emine Arslan’ın “Richard Swinburne’de Kötülük Problemi”,
  • Hale Kolukısa’nın “Frederick Robert Tennant’ta Kötülük Günah İlişkisi”,
  • Ferda Yıldırım’ın “Tanrı İnancının Rasyonel Temeli ve Fideizm Eleştirisi”,
  • Barış Uzun’un “Tümeller Tartışmasına Yeniden Bakmak: Anselmus ve Ockhamlı William’da Tümeller ve Kötülük İlişkisi”,
  • İsmail Şimşek’in “Plantinga’da Tanrı ve Kötülük”, Asiye Bıyık’ın “Alvin Plantinga’nın Reformcu Epistemolojisinde Tanrı İnancının Temelselliği”,
  • Abdülkadir Tanış’ın “Alvin Plantinga’nın Ontolojik Kanıt Savunması”,
  • Filiz Er’in “Doğal Teoloji”,
  • Ayşe Ünügür’ün “Thomas Reid’in Dini Epistemolojisi” isimli çalışmalarla birlikte;
  • Yunus Yurdakul’un “Samuel Clarke’ın Metafiziği”,
  • Kemal Batak’ın “Karl Popper’in Viyana Çevresi Eleştirisi ve Din Görüşü”,
  • Nebi Mehdiyev’in “Ian Greame Barbour’da Bilim-Din İlişkisi”,
  • Selçuk Polat’ın “Richard Dawkins ve Anthony Flew’un Tanrı’yla İlgili Argümanlarının İncelenmesi ve Karşılaştırılması”,
  • Neslihan Saruhan’ın “W. P. Alston’da Dini Tecrübe ve Tanrı”,
  • Esma Aygün Yakın’ın “Richard Swinburne’de Delilli İnanç”,
  • Gülsen Kisli’nin “Bertrand Russell ve Din”,
  • Özcan Akdağ’ın “Kötülük Problemi ve Özgür İrade Savunması”,
  • Tuğba Zıvar’ın “Bertrand Russell’ın Tanrı ve Din Anlayışı”,
  • Elçin Esin’in “Din Bilim İlişkisi Açısından Metodolojik Natüralizm ve Felsefi Natüralizm”,
  • Yasin Gökhan’ın “John Hick’te Din Dili”,
  • Elnare Kerimova’nın “Bertrand Russell’ın Agnostisizmini Temellendirişi”,
  • Mohammed Hashiru’nun “Don Cupitt’in Non-Realizm Düşüncesinin Eleştirisi”,
  • Asiye Bozyikit’in “Bertrand Russell’da İnanç ve Delil İlişkisi”,
  • Zeynep Betül Sarıyıldız’ın “İmkan Kanıtı ve Yeter Neden İlkesi”,
  • Cenan Kuvancı’nın “Richard Swinburne’e Göre Kişisel Açıklama Açısından Teizmin Tutarlılığı”,
  • Kadir Sayın’ın “Wittgenstein’a Göre Din Dili”, Eyüp Aktürk’ün “Richard Swinburne’e Göre Kişisel Açıklama Açısından Teizmin Tutarlılığı”,
  • Muzaffer Ayvaz’ın “Deizm-Bilim İlişkisi”,
  • Zahra Karandish’in “A Critical Assessment of Hume’s and Al-Ghazali’s Views on Critique of Causation”,
  • Fatma Gültekin’in “Ateizm Açısından Ahlakın Temelleri Problemi”,
  • Sonnur Günaydın Asan’ın “Richard Dawkins’in Tanrı Yanılgısı Kitabındaki Mantık Yanlışları”,
  • Ali Çetin’in “Teleolojik Argüman ve Richard Swinburne”,
  • Eyübcan Yavuz’un “Michael Martin’in Negatif Ateizm Projesi”,
  • Ömer Faruk Özdemir’in “William Alston’un Din Dili Görüşü” isimli çalışmaları, Türkiye’de analitik din felsefesi açısından değer taşıyan önemli çalışmalardır.

Doğrusu bu çalışmaların bir kısmı analitik felsefeyle doğrudan ilgili olmakla beraber, bir kısmı ise içeriği bakımından dolaylı olarak analitik din felsefesiyle yakından ilgili olan çalışmalardır. Açıkçası din felsefesinin birçok problemiyle yakından bağlantılı olarak yapılan bu araştırmaların, alana bir zenginlik katması şüphesiz takdire değerdir. Öte yandan ilk bakışta, bu kadar uzun listenin ve çalışılan konuların tekrara düşüldüğü ya da aynı problemin farklı şekillerde ele alındığı akıllara gelebilir. Bize göre bu yorum hatalıdır. Çünkü her bilimsel faaliyetin içerisinde bulunan problemler ve ona yöneltilen itirazlar ya da eleştiriler her zaman değişikliğe açık şeylerdir. Söz konusu felsefi bir problem olunca ise bu değişiklik daha anlaşılabilir olmaktadır.

  • Doktora Tezleri

Doktora çalışmalarının içerik açısından daha zengin olduğu ve temas ettiği problemi ya da düşünürü farklı şekillerde ve derinlemesine ele aldığı bilinmektedir. Aşağıda isimlerini vereceğimiz çalışmalarda, ele aldıkları konular bağlamında Türkiye’de analitik din felsefesi alanına bu zenginliği ve eleştirelliği katmış çalışmalardır. Bu çalışmalarda Alvin Plantinga, Richard Swinburne, John Hick, David Hume, William Paley, Alfred Whitehead gibi analitik felsefe açısından önemli düşünürlerin görüşleri din felsefesi açısından çeşitli boyutlarda ele alınmıştır. Ayrıca din felsefesinin önemli ve çağdaş problemleri teizm açından olduğu kadar, ateizm açısından da -her ne kadar kısıtlı da olsa- değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Burada eksiklikleri görme hususunu okuyucuya bırakmayı daha uygun görüyoruz. Söz konusu çalışmalar:

  • Ahmet Bayındır’ın “Ockhamlı William’ın Din Felsefesi”,
  • Kar’ın “John Toland’ın Din Felsefesi Üzerine Bir İnceleme”,
  • Ferhat Akdemir’in “Alvin Plantinga’nın Din Felsefesi”,
  • Süleyman Aydın’ın “A Misconstrual of Evidentialism: Alvin Plantinga and Belief in God”,
  • Hasan Tanrıverdi’nin “İnancın Rasyonelliği Sorunu”,
  • Erkan Kurt’un “Tabiatın Varoluşunda Yaratılış İlkesi”,
  • Kemal Batak’ın “Alvin Plantinga’nın Tanrı Anlayışı”,
  • Rafiz Manafov’un “John Hick’in Din Felsefesinde Kötülük Problemi ve Günümüz Açısından Teodise”,
  • Mustafa Kaya’nın “Leibniz’in Theodicee’sinde Kötülük Problemi”,
  • Naci İspir’in “İngiliz Ampiristlerinde Tanrı-Ahlak Özgürlük İlişkisi (Hobbes, Locke, Berkeley ve Hume’la Sınırlandırılmış Olarak)”,
  • Abdiraşit Babataev’in “Richard Swinburne’de Tanrı’nın Varlığını Kanıtlama Sorunu”,
  • Eldeniz Rajabov’un “Karl Popper’ın Eleştirel Akılcılığı ve Din Felsefesine Yansımaları”,
  • Mevlüt Albayrak’ın “ Whiteheadci Uluhiyyet Anlayışı ve Ortaya Çıkardığı Problemler”,
  • Aydın Topaloğlu’nun “Çağdaş İngiliz Felsefesinde Ateizm Problemi” çalışmalarıyla birlikte;
  • Güncel Önkal’ın “Reconsidering William Paley’s Natural Theology: An Analysis of Arguments From Design to Intelligent Design”,
  • Nebi Mehdiyev’in “Çağdaş Din Felsefesinde Epistemolojik Yaklaşımlar ve Tanrı İnancının Rasyonelliği”,
  • Betül Akdemir’in “Çağdaş Din Felsefesinde Mistik Tecrübenin Epistemolojik Boyutu: Bağlamsalcı Yaklaşım Örneği”,
  • Metin Pay’ın “Teleolojik Kanıt Bağlamında Akıllı Tasarım Kuramı”,
  • Okan Bağcı’nın “Felsefi Düşüncede Kozmolojik Deliller Açısından Tanrı-Zaman İlişkisi”,
  • Hüseyin Şahin’in “Tanrı’yı İspatta Klasik ve Çağdaş Teistik Delillerin Karşılaştırılması”,
  • Yusuf Tan’ın “Din Felsefesinde Teizm-Ateizm Tartışmalarında Kullanılan Kanıtların Mantıksal Analizi”,
  • Zikri Yavuz’un “İnsan Hürriyeti Açısından Tanrı’nın Ön Bilgisi”,
  • Mustafa Çevik’in “David Hume’de Din ve Tanrı Anlayışı”,
  • Münteha Beki’nin “Tanrı ve Mükemmellik Kavramı”,
  • İsmail Çetin’in “John Locke’da Tanrı ve Tanrı-Alem İlişkisi”,
  • Vedat Tezcan’ın “Whitehead Metafiziği Açısından Ekoloji Problemi”,
  • Yaşar Türkben’in “Richard Swinburne ve Gazali’de Mucize Problemi”,
  • Hakan Gündoğdu’nun “Çağdaş Felsefede Ateist Hümanistlerin Dine Yönelttiği İtirazlar” isimli çalışmaları, doktora bazında örnek verebileceğimiz çalışmalar olacaktır.

Doktora çalışmalarının daha sonra kitap haline getirilmesi yaygın bir gelenek olsa da, burada örneklerini vermeye çalıştığımız çalışmaların çoğunda, bu durum söz konusu değildir. Ancak burada ismini verdiğimiz ve daha sonra kitap haline getirilen çalışmaları, okuyucuya daha alternatif seçenek sunması açından “kitaplar” başlığı altında değişen ismiyle beraber tekrar vermeye çalışacağız.

  • Makaleler

Analitik din felsefesi söz konusu olduğunda, makale düzeyindeki çalışmalara baktığımızda, bu geleneğe ait önemli çalışmaların, yakın dönem içerisinde ortaya çıktığını söyleyebiliriz. Özellikle son 10-15 yılda din felsefesi alanında analitik gelenek açısından makale düzeyinde yapılmış çalışmaları bir tarafa bırakacak olursak, geçmişte bu geleneğe ait makale sayısının oldukça az olduğunu söyleyebiliriz. Bu bağlamda, birazdan isimlerini vereceğimiz makalelerin yayın tarihleri, bu 10-15 yıllık süre zarfını daha iyi ortaya çıkaracaktır:

  • Nebi Mehdiyev’in; “Plantinga’nın Dinî Dışlayıcılık Savunusunun Eleştirisi”, İslam Araştırmaları Dergisi, sayı 22, s. 95-108 (Ocak 2009), “Fideizm ya da Tanrı İnancının İrrasyonelliği”, Felsefe ve Sosyal-Siyasi İlimler Dergisi, sayı 25, s. 35-49; aynı zamanda Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Mecmuası içinde de yayınlanmıştır (Bakü 2009, sayı 11, s. 309-325). (Ocak 2009), “Plantinga’nın Erken Dönem Epistemolojisi”, Filologiya Meseleleri Dergisi, sayı 2, s. 498-510 (Ocak 2008), “Dini Epistemologiya”, Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Mecmuası, sayı 9, s. 191-208 (Ocak 2008), “Doğal Teolojinin Geri Dönüşü”, Dil ve Edebiyat, sayı 2, s. 213-216 (Ocak 2008), “Süreç Felsefesi Bağlamında Bilim-Din İlişkisi ve Ian Barbour”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 23, s. 59
  • Kemal Batak’ın; “Doğal Teoloji ve Teistik Argümanların Gücü” Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Vol.11, (2008), “Doğa Yasalarının Zorunluluğu, İlahi Fiil ve Mucize: Tanrı Dünyada Fiilde Bulunabilir mi?”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Vol.20 (2009), “Gazâlî Versus Mantıksal Pozitivizm”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Vol.35 (2008)
  • Ferhat Akdemir’in; “Clark H. Pinnock’un Felsefî teolojisinde Geleneksel Cehennem Anlayışının Eleştirisi ve Yok-etmeci Cehennem Anlayışının Savunusu” , Milel ve Nihal, 10, (2013) “Roroty’nin Pragmatik Liberal felsefesinde Dinin Geleceği ve İşlevi Sorunu”, İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (2013), “Marilyn McCord Adams’ın Din Felsefesinde Korkunç Kötülükler ve Cehennem Sorunu”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2013), “David Hume ve Mucizenin Olabilirliği Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2010), “Ahlaki Normların Ontolojik Kaynağı ve Epistemolojik Değeri Kapsamında Din/Tanrı-Ahlak İlişkisi”, Muhafazakar Düşünce, (2009), “Tanrı İnancının Temellendirilmesi ve William Alston’ın Algı Tecrübesi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21, (2006)
  • Mehmet Sait Reçber’in; .“ ‘Tanrı’ Terimi Üzerine”, Felsefe Dünyası, 31 (2000), “Düalizm, Swinburne ve Foster”, İslâmî Araştırmalar, (2000), “‘Tanrı’Teriminin Anlam ve Referansı”, Felsefe Dünyası, (2000), “Swinburne’ün Teslis Felsefesi”, İslâmiyât, (2000), “Realizm, Din ve Dünyevileşme”, İslâmiyât, (2001), “Tanrı ve Ahlâkî Doğruların Zorunluluğu”, A. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, XLIV (2003), “Plantinga, Bilgi ve Doğru İşlevselcilik”, Felsefe Dünyası, 38 (2003), “Plantinga ve Tanrı İnancının Temelselliği”, Felsefe Dünyası, 39 (2004), “Putnam, Realizm ve Dini İnanç” Felsefe Dünyası, (2009). “Akıl, Bilgi ve İman”, Din ve Toplum, (2007)
  • Cafer Sadık Yaran’ın; “Dini Epistemolojide Eleştirel Akılcılık ve Tahkiki İmancılık”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (1997), “Bilim-Din İlişkisinde Temel Felsefi Yaklaşımlar: Çatışma ve Ayrışma”, Felsefe Dünyası, (1996), “Bilimsel Nesnellik ve Teistik İnanç”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (?), “Natural Theology in Christianity and Islam: is There a Common Core?”, (?), Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (1999), “Eleştirel Deneyimcilik: Dini Tecrübede Swinburne Safdillik İlkesi’ne Karşı Eleştirellik İlkesi”, (?)
  • Ferit Uslu’nun; “Düzen ve Gaye Delili Üzerine Bir Analiz”, Dinî Araştırmalar, (2002), “Kanıta Dayanmayan Rasyonel Teist İnanç”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (?), “Tanrı’ya İmanın Akli Zemini”, International E-Journal of Advances in Social Sciences, (2015)
  • Rahim Acar’ın; “Talking about God and Talking about Creation”, Milel ve Nihal, “Büyük Patlama Teorisi Kelam Kozmoloji Argümanını Destekler mi?”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, “Dinî Çoğulculuğun İmkânı” Milel ve Nihal, “Dinî Çeşitliliği Değerlendirme Yetkisi: Frithjof Schuon Örneği”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
  • Enis Doko’nun; “Çağdaş Nörobilim ve Dini Tecrübe: Nöroteolojik Tezler Bir Zihinsel Durum Olan Tanrı İnancını Yanlışlayabilir mi?”, MetaZihin: Yapay Zeka ve Zihin Felsefesi Dergisi, “”Criticism of the Non-Theistic Explanations of Fine-Tuning”, Beytulhikme: An International Journal of Philosophy, “Does Fine-Tuning Need an Explanation?”, Kader, “Ateistlerin Din ile Bilim Çatışır İddialarının Değerlendirilmesi”, Kilis 7 Aralık Üniversitesi, “Chalmers’ ın Doğalcı İkiciliği”, “Do Non-Theistic Explanations of Fine-Tuning Undermine the Teleological Argument Based on Fine-Tuning?”, Science Publishing Group, “Ahlak Argümanı, Ahlaki Anlaşmazlıklar ve Evrim Teorisi”, Kutadgubilig Felsefe-Bilim Araştırmaları, “Kelâm’in Kozmolojik Argümani ve Modern Bilim” Kader,
  • İsmail Şimşek’in; Wiliiam L. Rowe ve Kötülüğün Anlamsızlığı”, Journal of International Social Research, “Tanrı Kendi Doğasının Nedeni Olabilir mi?”, Universal Journal of Theology, “Tanrı, Özgürlük ve İnsan Edimi”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, “Kötülük Problemine İki Farklı Bakış: Teist ve Ateist Yaklaşım”, Doğu-Batı Düşünce Dergisi,
  • Metin Yasa’nın; “Ontolojik Kanıt Ne Kadar A Prioridir?” OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2006), “Çağdaş Dünyada Dinin Ateist Yorumu”, EKEV Akademi Dergisi: Sosyal Bilimler, (2003), “Tanrı Kavramının Ateolojik Yorumu ve Ateistik ‘Görerek İnan’ Savı”, EKEV Akademi Dergisi: Sosyal Bilimler, (2002),
  • Abdülkadir Tanış’ın; “William Alston’da İlahi Bilginin Doğası ve Zaman”, Journal of Divinity Faculty of Hitit University, “John Dewey’in Natüralistik Din Anlayışı”, (İ. Çıtır&Abdülkadir Tanış), Journal of Divinity Faculty of Hitit University, “John Bishop’ın Ilımlı İmancılığı ve Risk Olarak İman”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, “İnanma İradesi: William James’in İmanın Pragmatik Savunusu Üzerine Bir Değerlendirme”, Dini Araştırmalar,
  • M. Şükrü Özkan’ın “Paul F. Knitter’in Tanrı Merkezli Dini Çoğulculuk Modeli ve Hristiyanlık Yorumu”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2015), “Din Kavramına Eleştirel Yaklaşım: Wilfred Cantwell Smith Örneği”, Journal of Divinity Faculty of Hitit University, (2016), “Başarısız Bir Hipotez: Dini Çoğulculuk”, (2017), WC Smith ve J. Hick’in Dini Çoğulculuk Hipotezlerinin Değerlendirilmesi”, İlahiyat Tetkikleri Dergisi, (2016), Anthony Flew’ün Ateizmden Tanrı İnancına Yolculuğunda Kanıtların Rolü: Eleştirel Bi Yaklaşım”, ÇOMÜ Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, (2018), “Wilfred Cantwell Smith’in İman Teolojisi”, Şarkiyat, “Epistemolojik Açıdan Agnostisizme Yer Açmak Mümkün Mü?”, Electronic Turkish Studies, (2019),
  • Ferhat Yöney’in; “Ahlak Felsefesinde Olgu-Değer Ayrımı ve Nesnelci Ahlaki Realizm Açısından Değerlendirilmesi”, Felsefe Dünyası, “Yeni Bir Ahlaki Doğalcılık Türü Olarak Cornell Realizm”, Beytulhikme: An International Journal of Philosophy, “Tanrısal Önbilgi – Özgür İrade Sorunu: Zaman Dışı Sonsuzluk Çözümü”, Felsefe Dünyası, “Çağdaş Ahlaki Doğaüstücülük ve Russ Shafer-Landau”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dergisi, “Ahlakın Evrimsel Kökeni, Ahlaki Bilgi ve Ahlaki Realizmi Zayıflatabilir mi”, Kutadgubilig, “Ahlak Felsefesinde Teolojik İradecilik ve Bazı Eleştiriler”, Kutadgubilig, “Neo-Aristotelesçi Doğalcılık ve Ahlaki Realizm Açısından Değerlendirilmesi”, Felsefe Arkivi.
  • Bunların dışında; Adnan Aslan’ın; “Analitik Pozitif Ateizmin Bir Eleştirisi: Michael Martin”, İslâm Araştırmaları Dergisi, (2002), Celal Türer’in; “İnanma İradesi”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi _ [www.dinbilimleri.com], (2001), “Whitehead’in Tabiatçı Teizmi: Din ve Bilimin Uzlaştırılması”, Felsefe Dünyası, (2003), Abdurrahman Aliy’in;  “Wittgenstein Felsefesinde Din Dili ve Dinî İman”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2005), Aydın Işık’ın; “Russel’in Din Felsefesinde İnanç Sorununa Epistemolojik Bir Yaklaşım”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2006), Temel Yeşilyurt’un; “Tanrı Bilgisi”nin Empirik Temelleri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2000), “Tanrı Vardır” İfadesinin Mantıkî Statüsü”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (1999), Mustafa Çevik’in; “David Hume’da Kötülük Sorunu”, Dinî Araştırmalar, (2003), Necip Taylan’ın “Din Felsefesinde Kötülük Problemi”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (1993-1994), Yaşar Türkben’in; “Kötülük Problemi: Gazali-Swinburne Mukayesesi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (2009), Arslan Topakkaya’nın; “Nikolas Von Kues’ta Negatif Teoloji”, Bilimname : Düşünce Platformu, (2005) isimli makaleleri de bu kısımda adını zikredeceğimiz çalışmalardır.

    Ayrıca;

Analitik din felsefesi açısından değer taşıyan akademik yayınların, özellikle son 10-20 yıl içerisinde din felsefesi literatüründe yükselişe geçtiğini, ancak hala kendisine yeni yeni yer bulmaya başlayan bir gelenek olduğunu söyleyebiliriz. Türkiye’de ilahiyat fakültelerinde bu geleneğin din felsefesine yaklaşımını ele alan çalışmaların birçok farklı dergide kendisine yer bulması, akademide çok seslilik ve çeşitlilik açısından son derece önem arz etmektedir.

  • Çeviri Metinler-Makaleler:

Bu bölümde ismini vereceğimiz çeviriler, analitik din felsefesinin farklı problemlerini, farklı kanatlarda yer alan düşünürlerin analizlerini de göstermesi bakımından değerlidir. Söz gelimi M. Martin, A. Kenny gibi ateist düşünürlerin metinlerinin yanında Plantinga,  Craig gibi teist düşünürlerin çalışmaları da Türkiye’de analitik din felsefesinin bazı temel metinlerini ortaya çıkarması bakımından önemlidir. Elbette hala analitik din felsefesi açısından çok büyük eksikliklerimizin olduğunu da belirtmeden geçemeyeceğiz. Bu bağlamda bu metinler;

  • William T. Blackstone, Kavramsal Çözümleme ve Din, çeviren: Tuncay İmamoğlu, Tabula Rasa: Felsefe-Teoloji, 2004, cilt: 4(10), sayı: , s. 51- 61.
  • William T. Blackstone, Mantıkçı Pozitivizm ve Din, çevirenler: Celal Büyük, Tuncay İmamoğlu, Tabula Rasa: Felsefe-Teoloji, 2003, cilt: 3(9), sayı: , s. 135- 146.
  • Claude Tresmontant, Ateizmin İlk Kaynakları, çeviren: Hayrani Altıntaş, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1983, cilt: XXVI, sayı: , s. 437- 459.
  • Jules Girardi, Çağdaş Ateizmin Problemi I, çeviren: Murtaza Korlaelçi, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2000, cilt: XLI, sayı: , s. 365- 398.
  • Robert O. Johann, İnananların Ateizmi, çeviren Murtaza Korlaelçi, Felsefe Dünyası, 1998, sayı: 27, s. 102- 113.
  • Stephen E.Gregg, The New Atheism: Global Answers to Global Questions?, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, sayı: 22, s. 8- 24.
  • Daniel Day Williams, Felsefe ve İnanç: Hegel ve Whitehead’le İlgili Bir Çalışma, çeviren: Mevlüt Albayrak, Tabula Rasa: Felsefe-Teoloji, 2001, cilt: I, sayı: 2, s. 181- 194.
  • Daniel M. Mittag, Kanıtsalcılık, çeviren Süleyman Aydın, Hikmet Yurdu, 2011, cilt: IV, sayı: 7, s. 259- 28
  • John Hick, Kanıta Dayanmayan Rasyonel Teist İnanç, çeviren: Ferit Uslu, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002/2, cilt: I, sayı: 2, s. 305- 324.
  • John Hick, Tanrı İnancının Temelleri, çeviren: Aydın Topaloğlu, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2007/1, sayı: 32, s. 209- 226.
  • Keith Ward, Evrenin Kaynağı Sorunu: Tanrı, Şans ve Zorunluluk, çeviren: Cafer Sadık Yaran, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004, sayı: 9, s. 131- 138.
  • Michael Martin, Fideizm Hakkında Bir Eleştiri, çeviren: Cenan Kuvancı, Bilimname : Düşünce Platformu, 2005/1, cilt: III, sayı: 7, s. 117- 122.
  • Richard Swinburne, Tümevarımlı Kanıtlar, çeviren: Turan Koç, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1992, sayı: 8, s. 273- 292.
  • W. R. Sorley, Kozmolojik Delil, çeviren: Şahin Efil, Tabula Rasa: Felsefe-Teoloji, 2003, cilt: 3(9), sayı: , s. 129- 134.
  • Francis Jaques, Teolojik Önermelere Analitik Yaklaşım, çeviren: Zeki Özcan, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1994, cilt: VI, sayı: 6, s. 357- 380.
  • Jean Greisch, Basit Dilin Sınırları İçinde Din, çeviren: Zeki Özcan, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1998, cilt: VII, sayı: 7, s. 601- 642.
  • C. Stephen Evans, Din Felsefesi Nedir?, çeviren: Rafiz Manafov, Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlmî Mecmuası, 2007, sayı: 2, s. 199- 204.
  • Charles Hartshorne, Amerika’da Din Felsefesi, çeviren: Veli Urhan, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1989, sayı: 5, s. 425- 430.
  • David A. Pailin, Din Felsefesi Nedir?, çeviren: Ferit Uslu, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005/1- 2, cilt: IV, sayı: 7-8, s. 121- 154.
  • John Hick, Din Felsefesi Nedir?, çeviren: İsmail Çetin, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1992, cilt: IV, sayı: 4, s. 339- 342.
  • Alvin Plantinga, Dawkins Karmaşası: Natüralizm Saçmalığı, çeviren: Engin Erdem, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, cilt: 50, sayı: 1, s. 179- 191.
  • Elizabeth Newman, Bilim ve Teoloji (İkilemsiz Bir Bakış Açısı), çeviren: Temel Yeşilyurt, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, sayı: 4, s. 263- 278.
  • Raphael Demos, ‘Dinî İnanç’ ile ‘Bilimsel İnanç’ın Bir Karşılaştırması’, çeviren: Ramazan Ertürk, Bilimname : Düşünce Platformu, 2003/2, cilt: I, sayı: 2, s. 145- 152.
  • William Lane Craig, Büyük Patlama ve Ötesi, Tercüme: Fehrullah Terkan, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, cilt: 50, sayı: 1, s. 165- 178.
  • Anthony Kenny, Tanrı’nın “Önceden Bilme”si ve İnsan Hürriyeti, çeviren: Hanifi Özcan, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1989, sayı: 6, s. 625- 638.
  • Th. Deman, Din ve Bilgi, çeviren: Zeki Özcan, Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1991, cilt: III, sayı: 3, s. 281- 286.
  • Kelli S. O’brien, Kant’da ve Swinburne’de Vahiy, çeviren: Engin Erdem, Dinî Araştırmalar, 2004, cilt: VI, sayı: 18, s. 259- 284.
  • Souren Teghrarian, Nedensellik ve Mu’cizeler Üzerine Gazâli ve Hume, çeviren: Fethi Kerim Kazanç, Tabula Rasa: Felsefe-Teoloji, 2003, cilt: 3(9), sayı: , s. 199- 206.
  • Stephen C.Evans, Tanrı’nın Özel Fiilleri: Vahiyler ve Mucizeler, çeviren Ferhat Akdemir, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi _ [www.dinbilimleri.com], 2009, cilt: IX, sayı: 3, s. 231- 252.
  • Alvin Plantinga, Hür İrade Savunması, çeviren Hüsamettin Yıldırım, Hikmet Yurdu, 2011, cilt: IV, sayı: 7, s. 217- 222.
  • William Lane Craig, Enkarnasyonun İnsicamı, çeviren: Fehrullah Terkan, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2009, cilt: 50, sayı: 2, s. 203- 218.
  • S. W. Sykes, Modern İngiliz Teologları: Tarih Aracılığıyla Teoloji, çeviren: Mehmet Şahin, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2003, sayı: 16, s. 203- 230.
  • John Danaher, Tanrı’ya Dair Ahlaki Argümanlar (1): Kanıt Temelli Biçimler, çeviren: Duygu Alhan, https://onculanalitikfelsefe.com/tanriya-dair-ahlaki-argumanlar-1-kanit-temelli-bicimler/
  • Paul Draper, Ateizm ve Agnostisizm (Stanford Encyclopedia of Philosophy), çeviren: Can Kalender, https://onculanalitikfelsefe.com/ateizm-ve-agnostisizm-stanford-encyclopedia-of-philosophy-paul-draper/
  • Kitaplar

Bu bölümde ismini anacağımız çalışmaların bir kısmı doktora ya da yüksek lisans çalışmalarının düzenlenerek kitap haline getirilmesi sonucunda oluşturulan kitaplar olmakla birlikte, diğer kısmı ise analitik din felsefesi açısından belli özgünlüğe sahip çalışmalardır. Ayrıca belli düşünürlerin ya da editöryal çalışmaların çevrilmesi sonucunda oluşan kitaplarda bu başlık altında vereceğimiz çalışmalar olacaktır;

  • Ateizm ve Eleştirisi, Aydın Topaloğlu, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1999
  • Çağdaş Ateizm Üzerine Dersler, Roger Verneaux, çev. Murtaza Korlaelçi, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2001
  • Teizm Ya da Ateizm: Tanrıtanımazlığın Felsefi Boyutları, Aydın Topaloğlu, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2001
  • Bilgelik Peşinde: Din Felsefesi Yazıları, Cafer Sadık Yaran, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
  • Bilim ve Din, Ian G. Barbour, çev. Nebi Mehdiyev, Mubariz Cemalov, İstanbul: İnsan Yayınları, 2004
  • Din Bilim Yazıları I, der. Zeki Özcan, İstanbul: Alfa Yayınları, 2001
  • Dini Çoğulculuk: John Hick’in Düşünceleri Etrafında Tartışmalar, Der. ve Çev. Ruhattin Yazoğlu, Hüsnü Aydeniz, İstanbul: İz Yayıncılık, 2006
  • İnançların Gökkuşağı: Dinsel Çoğulculuk Üzerine Eleştirel Diyaloglar, John Hick, çev. Mahmut Aydın, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002
  • Din Dili, Turan Koç, İstanbul: İz Yayıncılık, 2012
  • Din Dilinin Anlamı: (Modern Mantık ve İman), Frederick Ferre, çev. Zeki Özcan, İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım, 1999
  • Çağdaş Din Felsefesinde Epistemolojik Yaklaşımlar ve Tanrı İnancının Rasyonelliği, Nebi Mehdiyev, İstanbul: İSAM, 2009
  • Dini Bilginin İmkanı, der. Temel Yeşilyurt, İstanbul: İnsan Yayınları, 2003
  • Dinsel Bilgi Sorunu: Felsefi Çözümlemelerin Dinsel Bilgi Sorununa Etkileri, William T. Blackstone, çev. Tuncay İmamoğlu, İstanbul: Ataç Yayınları, 2005
  • Epistemolojik Açıdan İman, Hanifi Özcan, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 1997
  • Tanrı’yı Bilmenin İmkanı ve Mahiyeti, Mehmet Sait Reçber, Ankara: Kitabiyat, 2004
  • Tanrıyı Bilmek, Kemal Batak, İstanbul: İz Yayıncılık, 2015
  • Felsefi Açıdan İmanı Temellendirme, Ferit Uslu, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2004
  • Akıl ve İnanç: Din Felsefesine Giriş, Michael Peterson vd., çev. Rahim Acar, İstanbul: Küre Yayınları, 2012
  • Analitik Din Felsefesi, Ferhat Akdemir, Ankara: Elis Yayınları, 2008
  • Din Felsefesi, C. Stephen Evans & R. Zachary, çev. Ferhat Akdemir, Ankara: Elis Yayınları, 2010
  • Dinin Oluşumu, Alfred N. Whitehead, çev. Mevlüt Albayrak, İstanbul: Alfa Yayınları, 2001
  • Geleneksel ve Çağdaş Metinlerle Din Felsefesine Dair Okumalar 1, Recep Alpyağıl, İstanbul: İz Yayıncılık, 2012
  • Geleneksel ve Çağdaş Metinlerle Din Felsefesine Dair Okumalar 2, Recep Alpyağıl, İstanbul: İz Yayıncılık, 2012
  • Klasik ve Çağdaş Metinlerle Din Felsefesi, yay. haz. Cafer Sadık Yaran, Samsun: Etüt Yayınları, 1997
  • Naturalizm Çıkmazı, Kemal Batak, İstanbul: İz Yayıncılık
  • David Hume ve Din Felsefesi, Mustafa Çevik, İstanbul: Dergah Yayınları, 2006
  • Tanrı Tutulması: Din ve Felsefe Arasındaki İlişkiye Dair Araştırmalar, Martin Buber, çev. Abdullatif Tüzer. Ankara: Lotus Yayınevi, 2000
  • Wittgenstein’da Din Felsefesi, Jean Greisch, çev. Zeki Özcan, Bursa: Asa Kitabevi, 1999
  • Wittgenstein’in Din Felsefesi, Donald Hudson, çev. Ramazan Ertürk, Ankara: A Yayınevi, 2000
  • İbn Sina ve Alfred North Whitehead Açısından Tanrı-Alem İlişkisi ve Kötülük Problemi, Mevlüt Albayrak, Isparta: Fakülte Kitabevi, 2001
  • Kötülük Problemi, Charles Werner, çev. Sedat Umran. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2000
  • Kötülük ve Teodise: Batı ve İslam Din Felsefesinde “Kötülük Problemi” ve Teistik Çözümler, Cafer Sadık Yaran, Ankara: Vadi Yayınları, 1997
  • Tanrı ve Kötülük, Metin Yasa, Ankara: Elis Yayınları, 2014
  • Çağdaş Din Felsefesinde Evrenin Birliği ve Çokluğu, Şahin Efil, İstanbul: Açılım Kitap, 2007
  • Süreç Teolojisi, John B. Cobb, David Ray Griffin, Çevirenler Tuncay İmamoğlu, Ruhattin Yazoğlu, İstanbul: İz Yayıncılık, 2006
  • Tanrı’nın Doğası ve Mucizenin İmkanı: David Hume’un Antropomorfizm ve Mucize Eleştirisi, Tuncay İmamoğlu, İstanbul: İz Yayıncılık, 2007
  • Ateizm: İnanma, İnanmama Üzerine Bir Tartışma, Robin Le Poidevin, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2000
  • Günümüz Din Felsefesinde Tanrı İnancının Akliliği, Cafer Sadık Yaran, Samsun: Etüt Yayınları, 2000
  • Tanrı Var mı?, Richard Swinburne, çev. Muhsin Akbaş, Bursa: Arasta Yayınları, 2001
  • Tanrı’nın Varlığına Dair Argümanlar ve Çağdaş Ateist Din Felsefesi Eleştirisi, Adnan Aslan, İstanbul: İSAM, 2006
  • Tanrının Olasılığı: Nihai Gerçeği Arayan Basit Bir Hesaplama, Stephen D. Unwin, çev. Nurfer Çelebioğlu, Ali Can Yaman, İstanbul: Yedinci Kapı Yayınları, 2005
  • Allah, Felsefe ve Bilim, Caner Taslaman, Enis Doko, Richard Swinburne vd., İstanbul: İstanbul Yayınevi
  • Tanrı’nın Bir Tabiatı Var Mı?, Alvin Plantinga, çev. M. Sait Reçber, Ankara: Elis Yayınları, 2016
  • John Locke ve David Hume: Din Felsefesi Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme, Habib Şener, Ankara: Ötüken Neşriyat, 2014
  • Din Felsefesi: Klasik ve Güncel Meseleler, Chad Meister & Paul Copan, çev. Aydın Çavdar, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2018
  • Din Felsefesi Seçme Metinler, M. Peterson, W. Hasker vd., çev. Rahim Acar, Osman Baş, Nebi Mehdiyev, İstanbul: Küre Yayınları, 2013
  • Din Felsefesinde Çağdaş Tartışmalar, M. Peterson & R. J. Vanarragon, çev. Ferhat Akdemir, Ankara: Elis Yayınları, 2014.

Türkiye’de analitik din felsefesi gibi dar bir alanın literatürünü değerlendirdiğimiz bu çalışmada, isimlerini zikrettiğimiz eserlerin bir bölümü analitik gelenek ile doğrudan bağlantılı olsa da, başka bir bölümü kısmen de olsa bu gelenek açısından önemli çalışmalardır. Ancak buradaki uzun liste, geniş anlamda din felsefesi disiplini söz konusu olduğunda, sayı bakımından oldukça az bir niteliğe sahiptir. Bunun en başlıca nedenleri ise; felsefe bölümlerinde olduğu kadar, ilahiyat fakültelerindeki felsefe geleneğinin ve din felsefesine bakışın farklılık göstermesidir. Bu farklılık içerisinde din felsefesi sahasında, henüz kendisine yeni yeni yer bulmaya başlayan ve son 10-20 yıl içerisinde çalışmaların yönünü belirleyen analitik din felsefesi, bu alana belirli zenginler katmış ve bu zenginlikler sayesinde de, problemlere farklı bakış açıları getirmiştir. Ancak hala yeni filizlenmeye başlayan bir gelenek olarak analitik din felsefesinin Türkiye’de alacağı epey mesafe bulunmaktadır. Batı’da bu gelenek içerisinde yapılan birçok çalışmanın ülkemizde hala isminin bile duyulmaması üzücüdür. Çağdaş düşünce içerisinde problemlerin farklı kanatlardan, yani, ateist ya da teist olsun birçok farklı tutuma sahip düşünürlerce ele alındığı söz konusu olduğunda, bu geleneğin ülkemizde yaygın olmaması da bizim açımızdan eksik olan taraftır. Ülkemizde analitik din felsefesi alanına küçük de olsa katkı sağlayacağını düşündüğümüz bu çalışmanın, bu gelenek içerisinde araştırma yapmak isteyen okuyuculara rehber olacağını düşünüyor, alana katkı sağlayacak arkadaşlarımızı da şimdiden tebrik ediyoruz.


[1] Nick Trakakis, “Meta-Philosophy of Religion: The Analytic-Continental Divide in Philosophy of Religion”, Ars Disputandi, Volume: 7, (Notre Dame: 2007), s. 7; Cafer Sadık Yaran, Bilgelik Peşinde, (Araştırma Yayınları: Ankara, 2002), s. 8.

1 Yorum

ibrahim özdemir için bir cevap yazın Cevabı iptal et

Your email address will not be published.

Önceki Gönderi

Primatlaşan Bireyler: Artılar ve Eksiler – Steve F. Sapontzis

Sonraki Gönderi

Mantığın Yükselişi, Düşüşü ve Yeniden Yükselişi: Mantık Nedir? – Catarina Dutilh Novaes

En Güncel Haberler Analitik Felsefe:Tümü