Amerika Birleşik Devletleri’nde son birkaç yıldır neredeyse her gün yenisi önerilen kürtaj kısıtlamaları hakkında değişmeyen bir sonuç var. Muhafazakârlar neşelenmeye devam ederken, liberaller umutsuzluğa kapılmaya devam ederler.
Peki ya hangi taraf haklı? Kürtaj genel olarak yasal mı olmalı yoksa yasaklanmalı mı? Genellikle yanlış bir eylem mi yoksa genellikle hiç yanlış değil mi? Bu sorular elbette başka ülkelerde de sorulmaktadır.
Birçok insan için bu soruların cevapları barizdir ve bu insanlar, kendisinden farklı cevabı olan insanların görüşlerinin yanlış olduğundan çok emindirler.
Ama doğru pozisyonun hangisi olduğunu biz nasıl bilebiliriz? Örneğin, kürtajın yanlış olmadığını ve yasal olması gerektiğini bilen var mı? Bilen varsa, nasıl biliyor bunu? Ve herhangi biri bu bilgiyi etkili ve ikna edici bir şekilde nasıl iletebilir?
Önemli bir cevap dizisi bu fikre bağlıdır: eleştirel düşünme. Eleştirel düşünme, insanların meselelere ilişkin bakış açılarının doğru olduğuna inanmalarına veya öyle olduğuna inanmakla kalmayıp doğru olduğunu bilmelerine ve başkalarını bu bilgiyi anlamaları ve kabul etmeleri için ikna etmelerine yardımcı olabilir.
Bizler eleştirel düşünme ve bunun etik, politik, bilimsel ve yasal konulara uygulamaları konusunda dersler veren felsefe profesörleriyiz. 2019 açık erişim kitabımızda, Thinking Critically About Abortion: Why Most Abortions Aren’t Wrong & Why All Abortions Should be Legal, kürtaj hakkında en çok tartışılan argümanlara iyi kanıtlanmış eleştirel düşünme yöntemleri uyguluyoruz.
Eleştirel düşünme, beceriler olarak işlevselleştirilebilir. Üç temel eleştirel düşünme becerisi, kelimeleri tanımlamayı, argüman yapılarını tanımlamayı ve açıklamaları değerlendirmeyi içerir. Bunları ve diğer eleştirel düşünme becerilerini anlamak yalnızca, kürtajla ilgili konuşmaları ve savunuculuğu geliştirmeye yardımcı olabilir. Pratikte nasıl kullanılabileceklerine bir göz atalım.
Tanımlar
Antik Yunan’da Platon’dan bugüne kadarki filozofların çoğu, insanların bir konu hakkında ancak terimlerini iyi tanımladıkları takdirde eleştirel düşünebileceklerini öğretmişlerdir.
İyi tanımlar, her şeyden önce bilgilendiricidir.
Birçok kürtaj hakkı yanlısı, insan kürtajını “gebeliğin sonlandırılması” olarak tanımlar. Ancak “son verme” nedir ve nasıl gerçekleştirilir? İnsan kürtajına ilişkin yukarıdaki tanım bunu açıklamıyor. Kürtajı “tıbbi yollarla hamileliği sonlandırmak için cenini öldürmek” olarak tanımlamak daha iyidir çünkü bu tanım daha fazlasını açıklar. Bazı insanlar bu tanıma kürtajın yanlış olduğunu ima ettiği düşüncesiyle tepki verirken, eleştirel düşünme, aşağıda göreceğimiz gibi bunu ima etmediğini gösteriyor.
İyi tanımlar öncelikle, bilgilendiricidir.
Birçok kürtaj karşıtı yanlısı, kürtajı “fetüsün cinayeti” olarak tanımlar. Bu tanım kötüdür çünkü “cinayet” genellikle “yasa dışı öldürme” anlamına gelir ve bu nedenle kürtajın yasal olduğu yerde cinayet olamaz: bu gerçek en azından kürtaj karşıtı birçok iddiayı içinden çıkılmaz hâle getirir.
“Cinayet” aynı zamanda genellikle “haksız yere öldürme” anlamına gelir, bu da kürtajın yanlış olduğunu varsayar ve bunu bilmek için kelimeye bakmanız yeterlidir. Ancak hiç kimse bu tartışmalı konuya böylesine sorunlu bir varsayımla başlayamaz. Ve kimse haklı olduklarını sadece sözlükle “kanıtlayamaz”; argümanlara ihtiyaç vardır.
Tanımlar birçok yönden daha iyi ve daha kötü olabilir. Eleştirel düşünme bunu anlamamıza yardımcı olur, bu da iletişimi, tartışmayı ve derinlemesine fikir çatışmasını geliştirir.
Argümanlar
Kişilerin görüşlerini savunmalarının nedenleri her zaman vardır (bu bazen yalnızca duygular olsa bile). Ancak eleştirel düşünürler iyi argümanlar isterler, öyleyse biri argümanın iyi mi kötü mü olduğunu nasıl anlayabilir? Bunu bilimde ve tıpta önemsiyoruz, burada da önemsemeliyiz. İnançlarının iyi nedenlerle desteklenip desteklenmediğini biri nasıl anlayabilir?
Bu sorunun cevabı, argüman bilimi olan mantıkta yatar. Mantık, herhangi birinin akıl yürütmedeki adımlarını gösterir. Bir argüman için gerekli olan ancak doğrudan ifade edilmeyen herhangi bir varsayımı ortaya çıkarır. Bu önemlidir çünkü açık biçimde ifade edilen öncüller gibi varsayımlar da bazen doğru değildir.
Örneğin, birçok kişi kürtajın yanlış olduğunu çünkü fetüslerin “insan” olduğunu iddia eder. Varsayılan öncül, “insan olan herhangi bir şeyi öldürmek yanlıştır” şeklindedir. Peki, “insan” nasıl tanımlanır? “İnsa” biyolojik olarak insan anlamına geliyorsa, deri veya saç hücreleri gibi insan hücrelerini öldürmek yanlış olur. Ama kimse bunun yanlış olduğunu düşünmüyor.
Böylece, ‘’insan’’, yalnızca “biyolojik olarak insan” olanlar değil, daha genel anlamda “insanlar” anlamına gelmelidir ve öncül, yalnızca insan olan herhangi bir şeyi değil, “insanları (humans) veya insanoğullarını (humanbeings) öldürmenin yanlış olduğudur”. Fakat bu çok benzer terimler arasındaki farklar nelerdir ve bu argümanda ne fark yaratır? (Yanıt: Fazla! Çok fazla fark yaratır!)
Eleştirel düşünme, konuşmadaki herkesin tam olarak aynı konuda konuşmasını sağlamak için terimlerin ince anlamları hakkında – başlangıçta acı verici bir şekilde bariz görünenler bile – bu gibi sorular sormayı içerir. Bu sorular, argümanları değerlendirirken temel bir görev olan argümanların öncüllerinin doğru veya yanlış olup olmadığını belirlemek için gereklidir.
Bir başka geçerli akıl yürütme modeli, bir öncülün yanlış bir iddiaya yol açıp açmadığını görmeyi içerir; eğer yol açıyorsa, öncülün kendisi yanlıştır.
Bazı kürtaj yanlıları bazen dikkatli değillerdir ve “kadınların bedenleriyle her istediğini yapma hakkı olduğunu” iddia ederler. Ancak bu net öncül doğru olsaydı, kadınlar vücutlarını yeni doğan insanları öldürmek için kullanma hakkına sahip olurdu. Kadınlar açıkça bu haktan yoksun olduklarından, bu önerme kürtajı haklı çıkaramaz. İyileştirilmiş, daha dikkatli bir şekilde ifade edilmiş bir öncül olabilir ve eleştirel düşünme bu kesin öncülü bulmaya yardımcı olur.
Kürtaj karşıtı savunucular genellikle fetüslerin “yaşama hakkına” sahip olduğunu ve bu nedenle kürtajın yanlış olduğunu iddia ederler. Ama bu hak nasıl tanımlanır? Yaşam için gerekli olan her şeyi kapsayan bir hak mı? Başka birinin bedeni üzerindeki hakkı içerir mi (bu başka biri bunu istemiyor bile olsa)?
Kürtajla ilgili pek çok yaygın argüman sadece laf kalabalığı ve sloganlardan ibarettir: tartışmanın her tarafında yanlış ve şüpheli iddialar bulunur. Bunların genellikle kötü argümanlar olduğu kimsenin şahsi “görüşü” değildir: eleştirel düşünme becerileri bunu gösterir.
Açıklamalar
Kürtaj etiğine bağlanmak için bir strateji, tartışmasız bir ahlaki gerçekle başlamaktır – çocukları ve yetişkinleri öldürmenin yanlış olduğu. Eleştirel düşünürler daha sonra bunun neden böyle olduğuna dair en iyi açıklamayı bulmaya çalışırlar ve bu açıklamanın fetüsler için geçerli olup olmadığına bakarlar, geçerli olduğunu bulurlarsa, bu da kürtajı yanlış yapar.
Çocukları ve yetişkinleri öldürmenin neden yanlış olduğuna veya insanoğullarının neden insan haklarına sahip olduğuna dair yaygın bir açıklama, basitçe onların insan olduklarıdır.
Ancak eleştirel bir düşünür, insan olduğumuz için insanları öldürmenin yanlış olduğunu veya insan olduğumuz için insan haklarına sahip olduğumuzu söylemenin hiçbir şeyi açıklamadığını gözlemleyecektir: bunlar döngüsel, bilgi vermeyen açıklamalardır. İnsanlar insan olduklarını bilirler; soru, bunun neden insanlara haklar vereceğidir.
Daha iyi bir açıklama, çocukları ve yetişkinleri öldürmenin yanlış olduğu çünkü geleceklerini deneyimlemelerinin engellendiğidir.
Bu açıklama fetüsler için geçerli mi? Cevap vermek için, fetüsler yetişkinler ve çocuklarla karşılaştırılmalıdır. Bir fark, yetişkinlerin ve çocukların geleceklerinin farkında olmalarıdır – en azından bir şeyin farkındadırlar – oysa erken dönem fetüsler hiçbir şeyin farkında değildir.
Bu, fetüslerin çocukların ve yetişkinlerin geleceği gibi gelecekleri olmadığı anlamına mı geliyor? Bazıları öyle olmadığını ve bu nedenle doğuştan insanları öldürmenin neden yanlış olduğuna dair en iyi açıklamanın fetüsler için geçerli olmadığını iddia ediyor. Fakat doğmuş insanlar için geçerli olandan farklı gerekçeler nedeniyle fetüsleri öldürmek yanlış olabilir, peki bunlar ne olabilir?
Bu tartışmalara dâhil olmak, birçok zorlu, karmaşık konu hakkında eleştirel düşünmeyi gerektirir. Eleştirel düşünme çoğu zaman hızlı veya kolay olan bir şey değildir! Becerileri uygulamanın ötesinde, insanlar sahip olduğu gerekçelerinin kötü ve fikirlerinin yanlış olabileceğini kabul etmek zorundadırlar ve bu yapılması kolay bir şey değildir.
Uygulamalar
Kürtaja verilen tepkilerin çoğu eleştirel düşünceye dayanmaz: kötü tanımlar, yanlış varsayımlar, yetersiz açıklamalar ve bazen daha da kötüsü. Bunun farkına varmak, daha iyi gerekçelendirilmiş fikirlere sahip olmaya yönelik bir adımdır ve bu da karşıyı ikna edecek ve onun üzerinde olumlu bir etki bırakacak argümanların ortaya çıkmasını sağlayabilir.
COVID krizi, iyi kanıtlara, dikkatli analizlere ve önemli konular hakkında bilgilendirilmiş iletişime duyulan ihtiyacı bir kez daha ortaya koydu. Kürtaj gibi hayati derecede önemli etik ve yasal konular (ve bu konu hakkındaki görüşünüz) dâhil olmak üzere herhangi bir konu hakkında tartışırken, bu standartların düşüncelerimize ve akıl yürütmelerimize uygulanması gerekir.
Nathan Jobes & Kristina Grob – “Is Your Opinion on Abortion Wrong? Critical Thinking and Abortion“, (Erişim Tarihi: 15.01.2022)
Çevirmen: Ömer Erce Beyaz
Çeviri Editörü: Alparslan Bayrak
