Kitaplar önemlerine göre sıralanmamıştır. Yalnızca okuduğum ve epistemik olarak değerli gördüğüm metinleri paylaştım. Her kitabın, ilgili bölümde satın alma bağlantısını verdim. Muhtemelen bu listeye başka kitaplar da ekleyeceğim: Katkı ve önerileriniz için e-mail yoluyla bize ulaşabilirsiniz.
1. Çağdaş Ahlak Felsefesi (Temel Metinler) – Sedat Yazıcı
İzninizle bu kitabı biraz övmek ve şiddetle önermek istiyorum. Felsefi metinler söz konusu olduğunda çoğu zaman birincil, ana metinler değil de ikincil hatta üçüncül metinler okunur. Böylesi bir hata çoğu zaman felsefi fikirleri ve teorileri çok yanlış anlamaya veya yorumun-yorumunu yapmaya sıkışan gelişigüzel felsefi metinler üzerinde göz gezdirir halde bulunmaya sebep olabilir. Çağdaş Ahlak Felsefesi metinleri doğrudan doğruya filozofların kaleme aldığı metinlerin ve makalelerin çeviri derlemesinden oluşmaktadır. Doğrudan kendi yazdıkları metinleri okuyabileceğiniz filozoflar Moore, Ayer, Stevenson, Anscombe, Rawls, McIntyre, Dworkin, Williams, Foot, Ross, Hare, Sartre, Habermas, Harman, Levinas, Stocker gibi filozoflar.
2. Etik – Simon Blackburn
İnsanlar doğası gereği bencil, çıkarcı, saldırgan insanlar mıdır? Bu türden bir soru insanların önemsediği doğum, ölüm, arzu, mutluluk, özgürlük gibi temalar eşliğinde incelenmediği sürece tam olarak yanıtlanmayabilir. Bu türden bir kavrayış nihilizm ile yaşamın anlamı üzerine yöneltilen büyük soruları daha iyi anlamamıza yardımcı olabilir. Dost Kitabevi’nin kültür kitaplığı serisinin bir parçası olan bu kitap uluslar arası bestseller olduğunu söyleyebileceğimiz başka felsefe kitaplarının yazarı olan Simon Blackburn kaleminden çıkmıştır.
3. Etik Nedir? – Fred Feldman
Tüm bu kitaplar içerisinde çevirisini en beğendiğim kitaplardan biri. Görece yakın bir zamanda yazılmamış olmasına rağmen hala güncelliğini koruyan bir kitap olduğunu söylemek mümkün. Faydacılıktan Emotivizm’e, Kant’çı deontolojiden Rossçu Çoğulculuğa dek bir çok normatif etik teorisi oldukça iyi bir şekilde tanıtılmaktadır. Şayet ahlak teorilerine ilginiz var ise bu kitap ile başlayan bir okuma izleği oluşturabilirsiniz. Hala faydalandığım bir kaynak metin olduğunu söyleyebilirim. İlk olarak Boğaziçi Üniversitesi Yayınları’ndan çıkmıştır; yakın zamanda Fol Yayınları’ndan tekrar basımı yapılacağı bilgisine paylaşmış olalım.
Şu an basımı yok, sahafları gezmeli veya yeni basımını beklemelisiniz.
4. Nikhomakos’a Etik – Aristoteles
Dünyanın en prestijli felsefe bölümlerindeki Ahlak felsefesi derslerinin temel okumalar izleğinde kendine hala yerin edinen kurucu metinlerden biri. Aristoteles, kuşkusuz ki Batı felsefenin ön etkili ve önemli simalarından biri olmaya devam ediyor. Özellikle de günümüzdeki Yeni Aristotelesçilik ve Erdem Etiği’nin yükselişi göz önüne alındığında. Aristoteles’in, oğullarından biri olan Nikomakhos’a ithafen kaleme aldığı Nikomakhos’a Etik, 10 bölümden oluşmaktadır. Aristoteles bu kitapta, kendi erdem temelli yaklaşımı olan ve bu Erdem Etiği olarak bilinen teorinin de bir prototipini sunmakta ve iyilik, mutluluk, huzur, erdem, cömertlik, adalet, dostluk gibi birçok tema üzerinde durmaktadır. Genellikle, Ahlak felsefesi ile ilgilenen her felsefecinin okuması, anlaması ve haberdar olmasının beklenileceği önemli bir kitap olması itibariyle Türkçe felsefe makaleleri de okuyarak kitaba dair kavrayışınızı güçlendirebilirsiniz.
5. Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi – Immanuel Kant
Kant için ahlaki bir fail olmak için özerklik olmazsa olmazdır. Başkalarının zorlamasıyla değil de kendi rasyonel doğamızdan kaynaklanmayan bir eylem, onun için ahlaki bir eylem niteliği taşımaz. Elbette Kant gibi büyük bir filozof bu türden bir iddiayı farklı türden iddialar ile destekleyerek bir tür argüman sepeti oluşturmaktadır. Ona göre ahlaki bir eylem araç-amaç formülasyonuna ve evrenselleştirilebilirlik ilkesine uygunluk sergilemelidir. Kant’ın iddiaları öyle veya böyle karşılaştığı birçok zorluk ile birlikte güncelliğini korumaktadır. Bilhassa Rawls, Ross ve Regan gibi çağdaş filozofların Kantçı bir çerçeveden yola çıkarak kendi sistemlerini inşa etme projeleri dikkat çekicidir.
6. Ahlak Üzerine Tartışmalar: Etiğe Giriş– Jon Nuttall
Ahlaki yargı ve ifadeler ne anlama gelmektedir? İnsanlar belirli türden ahlaki önermeler öne sürdüklerinde ellerinde ne tür gerekçeler olur? Nuttall bu türden soruları yalnızca teorik değil bir dizi uygulamalı örnek ile birlikte de ele alıyor. Bilhassa bir dönem farklı disiplinlerde sıkça tartışılan postmodernizmi göz ardı etmeden bunu yapıyor. Ahlak felsefesi kitaplığınızda yer almasını tavsiye edeceğimiz kitaplardan biri.
7. Etiğin Doğal Temelleri – edt. Pierre Changeux
Ahlaki normlar nelerdir ve nelere göre belirlenir? Bu soru ahlaki bir ilke ve yaklaşımı benimsemek için bize farklı türden motivasyon ve gerekçeler sunabilecek önemli bir sorudur. Çoğu zaman ahlaki önermelerin veya doğruların doğası gereği normatif olduğunu söyleriz fakat bunun ne anlama geldiği üzerine daha az düşünürüz. Etik nesnel midir yoksa öznel mi? Doğada, etik diye bir şey var mı? Olgu-değer ayrımı hala geçerli bir ayrım mı? Bu ve benzeri birçok soruya yakından bakan oldukça nitelikli bir kitap.
Şu an basımı yok, sahafları gezmeli veya yeni basımını beklemelisiniz.
8. Tanrısız Ahlak? – Walter Sinnott-Armstrong
Ateistler sık sık ahlaki değerlerini neye dayandırdıkları ile ilgili sorularla karşılaşırlar. Bir ateist nesnel ahlak sahibi olmayı meta-etik olarak temellendirebilir mi? Bu soru ateistlerin ahlaki eylemler gerçekleştiremeyeceği veya ahlaklı olamayacağı anlamına gelmiyor, ahlaki çerçevelerinin temelinde ne olduğuna yöneliyor. Bu kitapta, çok geniş kapsamlı bir teorik inşa söz konusu değil, ateistik (natüralist ve platonist) bir teoriden söz eden meta-etik tartışmalar derinlemesine incelenmiyor. Fakat yine de bir ateistin gözünden Tanrı’sız ahlakın ne anlama gelebileceğine dair dikkat çekici bir kaç tartışma başlığı açması kitabı çekici kılmaktadır.
9. Allah’sız Ahlak Mümkün mü? – Enis Doko
Teistler sık sık İlahi Buyruk Teorisi’nin farklı biçimlerini veya bu teoriyle paralel ilerleyen meta-etik teorileri savunurlar. Çoğu teist için ahlak, teistik bir Tanrı’nın sıfatları ile uyumludur ve ahlaki doğrular kökenini söz konusu bu buyurgan-emredici Tanrı’dan alır. Kimi teistler ise bu noktadan sonra bir adım ileriye gider ve meta-etik açıdan ateistlerin nesnel ahlakı temellendiremeyeceğini iddia eder. Doko’nun kaleme aldığı bu metin hem din felsefesi hem de ahlak felsefesi açısından Türkçe literatür açısından zengin bir içerik sunmaktadır. Her ne kadar kimi ateistler kitapta söz konusu olan birçok argümana karşı çıksa da, çok boyutlu tartışmalara götüren sorular sorması ve argümantatif bir yapıya yaslanması bu metni çekici kılmaktadır.
10. Ahlak Felsefesi – Esra İşbilen Duru & Meltem Yavuz
Ahlak felsefesi üzerine kapsam açısından en geniş kitaplardan biri. Derin ahlaki anlaşmazlık içerisine girdiğimiz belirli türden konular ahlakın doğasını daha iyi anlamak için yakından incelenmeyi hak ediyor. Bu kapsamda mutluluk, iyi niyet, aşk, özgürlük, kapitalizm, sosyal medya, ötanazi, organ nakli ve daha birçok konu farklı yazarların da katkıları ile birlikte alınıyor. Doğrudan topluma ve bireylerin yaşamlarına gözlerimize dikip ahlaken doğru olanın ne olduğunu belirlemek için öncelikle, bir tür gözlem yapmamız gerektiği hatırlatması gerektiği için ilginç bir metin. Fakat kitabın asıl çekici yanı ahlak mefhumunu insanın olduğu her yerde farklı boyut ve bağlamlarda görebilmemizi sağlamasıdır.
11. Pratik Etik – Peter Singer
Ahlak felsefesinde kabaca üç alt disiplin vardır: Metaetik, Normatif etik ve Uygulamalı (Pratik) Etik. Bu kitap abartı olmayacak bir şekilde Uygulamalı etik disiplini açısından kurucu metinlerden biridir. Dünyanın birçok prestijli felsefe bölümünde hala Etik101 kapsamında, etiğe giriş kitaplarından biri olarak okutulur. Kitapta kendi Faydacı anlayışı olarak Tercih Faydacılığının da izlerini görebileceğiniz bir çerçevede kürtaj, ötanazi, çevre etiği, hayvan etiği gibi birçok farklı temaya dair oldukça ilginç iddialar öne sürülmektedir.
12. Hayvan Özgürleşmesi – Peter Singer
Eylemlerimizin ahlaki statünü teorik bir çerçevede tartışmak birçok açıdan önemlidir. Fakat bu, şayet titiz olmazsak kimi zamanlar pratik olana ağırlık vermemizi engelleyebilir. Singer felsefi bir birikimi olmayan genel okuyucu için kaleme almış gibi görünen bu kitabıyla üretim çiftlikleri ve hayvan üretim alanları bir adeta bir araştırmacı- gazeteci gözüyle incelemektedir. Singer, hissedebilen canlıları kıyafet haline getirilmesi, tabağımızda yemek olması ve üzerinde deneyler yapılmasını oldukça kapsamlı bir biçimde gözler sermektedir. Yayınladığı yıldan sonra hayvan özgürleşme hareketlerinin doğmasına az veya çok etki etmiş önemli başyapıtlardan biri. Bu kitap aracılığıyla, Faydacı bir çerçeveden Hayvan etiğine bakan çağdaş bir filozof için ahlaki problemlerin neler olduğunu görebilirsiniz.
13. Veganizm – Valéry Giroux, Renan Larue
Kitap oldukça belirleyici olan bir gerçeğe işaret ederek başlıyor: çoğu zaman tabağımıza gelen etin, tabağımıza gelene kadar nasıl bir süreçten geçtiğini görmeyiz. Hayvan kaynak olarak kullanımı kapalı kapılar ardında bize görünmeden gerçekleşir. Yazarların, veganizmin ne anlama geldiğini Fransa’dan da birçok örnek vererek ve sık sık istatistiklere vurgu yaparak incelemektedir. En temel iddiası ise, problemin türcülük değil karnizm olduğuna dair iddiası. Hayvan haklarına dair tarihsel ve sosyolojik bir çok iddianın ardından felsefi varsayımların incelenmesi itibariyle sayfa sayısının az olmasına rağmen epey dolu ve yoğun bir içeriğe sahiptir.
14. Kafesler Boşalsın – Tom Regan
Çok uzun bir süredir basımı olmayan bu kitap, 2022 yılının sonlarında tekrar basıma girdi. Hayvan Etiği literatüründe Faydacı/Singercı çizginin tam karşısında konumlanan Regancı yaklaşım, Kant’çı deontoloji üzerine şekillenen ve hak temelli bir perspektiftir. Hayvanların ahlaki statüsü üzerine dönen ahlaki tartışmalarda, hayvanların yaşam hakkı, kaynak olarak kullanılmama hakkı, gereksiz acı çekmeme hakkı gibi ilkeler; “kendi yaşamlarının öznesi olmak” temelinde savunulabilir. Regan’ın yaptığı ise tam olarak böylesi bir çizgiyi benimsemek. Regan’ın vegan etiğe dair teorik katkıları kitap içerisinde uygulamalı birçok örnek ve istatistiki veri ile birleştirilmiş ve çok anlaşılır bir dil ile okuyucuya sunulmuştur. Regan’ın kafesleri genişletmeye değil (Yeni Refahçıların iddiasının bu olduğunu düşünmektedir), tamamen boşaltmamız gerektiğini ifade etmektedir.
15. Hayvan Haklarına Giriş – Gary L. Francione
Francione, muhtemelen yaşayan en etkili hayvan aktivistlerinden biri olan bir hukuk profesörüdür. Tom Regan ile geçmişteki arkadaşlığı hak temelli bir vegan etik teorisi inşa etmesine yardımcı olmuş ve bugün abolisyonist veganizm adlı yaklaşımın teorik temellerini inşa etmesine katkı sağlamıştır. Kimileri tarafından radikal bir vegan olarak tanımlanan yazar, hayvanların her türlü kaynak olarak kullanımına şiddetle karşı çıkmakta ve eyleme geçmeyi önermektedir. Kitapta böylesi bir yaklaşımın ayrıntılarını bulmak mümkün. Kitapta ayrıca Singer’ın yaklaşımı ile Yeni Refahçı teorinin de bir eleştiri sunulmaktadır. Yazarın blog yazıları ve diğer metinlerine de göz gezdirmek, etik veganizmin bu aktivist hareketini daha iyi anlamaya yardımcı olabilir.
16. Ötanazi Etiği: Onurlu Ölüm Hakkı Nasıl Savunulabilir? – Taner Beyter
1970’lerden beri Pratik (Uygulamalı) Etik alanındaki en tartışmalı konulardan biri şüphesiz ki Ötanazi Etiği çevresinde dönmektedir. Sibel İnceoğlu’nun kaleminden çıkan Ölme Hakkı adlı metin Ötanazi Etiği üzerine Türkçe felsefede yazılmış en kapsamlı ve öncü metinlerden biridir. Söz konusu metnin basımı üzün süredir yapılmamaktadır. Burada size önereceğimiz metin benim kaleme aldığım “Ötanazi Etiği: Onurlu Ölüm Hakkı Nasıl Savunulabilir?” adlı kitap. Bu iki metin hariç doğrudan ötanazi etiğini inceleyen bir kitaba rastlamadım. Bu kitapta ötanazi etiğine dair tarihsel bir yolculuk ile başlayıp ötanazi yanlısı ve karşıtı argümanları inceledim. Kitapta temel alınan bazı sorular şunlardır: Yaşam hakkı nedir? Kişinin kendi bedeni ve yaşamı üzerine ne kadar özerkliği vardır? Belli bazı hastalıklarda hasta tedaviye devam etmek zorunda mıdır? Ötanazi uygulaması suiistimale açık mıdır? Hasta ölümün kendiliğinden gerçekleşmesini beklemeksizin öldürülmeyi talep edebilir mi ya da kendisi bilinçsiz durumda ise yaşamının sonuna ilişkin bu kararı başkaları verebilir mi?
17. Çağdaş Etik Tartışmaları – Murad Omay
Türkçe literatürdeki çağdaş etik yaklaşımları ve tartışmalarına dair en temel giriş kitaplarından biri. Kitap genel anlamda çağdaş ahlak felsefesine giriş yapmak isteyenler için literatür manzarasını sunmakta ve temel okuma önerileri içermektedir. Büyük oranda Analitik felsefe içerisinde tartışılagelen konuları içermekle birlikte Kıta Avrupası felsefesine ilişkin meselelere de yer verilmektedir. Değer teorileri, normatif etik, uygulamalı etik ve metaetik alanına dair birçok başlık yalın ve açık bir dille incelenmektedir.
