7 Mart 2017’de, o zaman ABD Temsilciler Meclisi’nde Utah temsilcisi olan Jason Chaffetz, bir CNN haber sunucusuna “Amerikalıların seçenekleri vardır… yeni iPhone’u almak yerine… kendi sağlık sigortalarına… yatırım yapmalılar. Bu seçimi kendileri için yapmalılar” dedi [1]. Aynı günün devamında, Fox News’da Uygun Sağlık Yasası (USY; Affordable Care Act, ACA) ile alakalı bir tartışmada Chaffetz, dediklerini pekiştirdi: “İnsanların bilinçli seçimler yapması gerekli ve ben, birinin kendi ayakları üstünde durabilmesine inanıyorum” [2]. USY ile ilgili tartışmayı bir kenara bırakırsak, Chaffetz’in yorumu, Birleşik Devletler’deki fakirliğin özellikle tembelliğin ve seçimlerin sonucu olduğu varsayımına işaret ediyor.
Hadi bunu, kapalı fikirliliği düşünmek için bir başlangıç noktası olarak alalım. Donald’ın fakir Amerikalıların sadece tembel olduğuna inandığını düşünün. Onun jenerasyonundan birçok üst sınıf Amerikalı gibi Donald da Birleşik Devletler’in, insanların çalıştıkları sürece fakir kalmayacakları bir fırsatlar ülkesi olduğuna inanarak büyüdü. Donald o zamandan beri bu inançlara bağlı kalmış ve önüne gelen, bununla çekişen fikirleri hızlıca reddederek bu sorularla ciddi şekilde uğraşmaya niyetli değil. Konu, fakirliğin bir sebebi olarak düşük maaşlara geldiğinde ise Donald, bunun saçmalık olduğunu düşünüp reddediyor. Fırsat eksikliğinin fakirlikte payı olmasıyla alakalı bir yazı gördüğünde, bunun salakça olduğunu düşünüp aşağı kaydırıp yazıyı geçiyor. Donald, böylesine fikirlerin kendi fikirleriyle çekişen fikirlerin varlığını biliyor ancak onları mantıksız bulduğu için reddediyor. Kısacası Donald, en azından Birleşik Devletler’deki fakirliğin sebeplerine istinaden, paradigmatik olarak da kapalı fikirlidir.
Kapalı fikirlilikten nasıl kaçınabiliriz? En azından şu görüşü uygulayabiliriz: Donald gibi olmayın. Ama bu yeterli olacak mı? Cevap, kapalı fikirliliğin ne olduğuna bağlıdır. Donald, kendisininkiyle çekişen fikirlerle ciddi şekilde uğraşmaya niyetli değildir. Kapalı fikirli olmanın tek yolu bu mudur yoksa kaçınmamız gereken başka kapalı fikirliliğin yolları da var mıdır?
Bence kapalı fikirli olmanın başka yolları da vardır. Donald kapalı fikirlidir ama onun durumu, bu kategorinin tümünü kapsamamaktadır. Anlatmaya çalıştığım ana fikir şudur: bir inancın alternatifleriyle ciddi şekilde uğraşmaya niyetli olmamak, kapalı fikirliliğin bir yoludur ancak tek yolu değildir. Hadi bu argümanı, Donald’ın durumunun dört özelliğini imceleyerek yapalım.
- (1) Konuyla İlgili Önceden İnançlara Sahip Olmak: Donald fakir Amerikalıların tembel olduğuna önceden beri inanmaktadır ve kendi inancına alternatifleri de görmezden gelerek kapalı fikirli olmaktadır. Ama kapalı fikirli olmak, konuyla ilgili önceden inançlara sahip olmayı gerektirir mi? Konu hakkında daha önceden hiç inancımız olmasa bile konuyu ilk araştırma yollarımızla da kapalı fikirli olamaz mıyız? ABD’deki fakirliğe dair bir kanıta maruz kalmamış ve konuyla ilgili hiçbir inancı olmayan birini hayal edelim. Bu kişinin başka bir yerde büyüdüğünü ve Amerika’daki fakirliğin sebeplerine dair kanıtla ilk defa karşılaştığını varsayalım. Konuyla ilgili bir inancı olmasa da Amerika’daki fakirliğin sebepleriyle alakalı kanıtları görmezden gelerek Donald’ın inancına ulaşamaz mı? Belki de inancın altında yatan gizli bir ön yargı sebebiyle böyle yapmaktadır. Peki alakalı kanıtları görmezden gelince kapalı fikirli olmuyor mu? Eğer oluyorsa, kapalı fikirlilik, konuyla ilgili önceden inançlara sahip olmayı gerektirmez.
- (2) Fikirler ve Kanıtlar: Donald, fikirler ve kanıtlarla ilgili kapalı fikirlidir. Ama kapalı fikirliliğin mahali fikirlerle ve kanıtlarla mı kısıtlıdır? Yoksa bağlantılı soruları, kaynakları ve metotları yok sayarak biz de mi kapalı fikirliyiz? Kendi fakirlikleriyle ilgili bilgi kaynağı olarak fakir Amerikalıları yok sayan birini hayal edelim. Bu kişi, fakir Amerikalıların refah, sağlık vb. yardımı “haklarını” korumak için motive olacaklarından dolayı güvenilmez kaynakları olduklarını düşünüyor. Kaynakları yok sayarken kapalı fikirli olmuyor mu? Eğer oluyorsa, kapalı fikirlilik, fikirlerle ve kanıtlarla kısıtlı değildir. Kaynaklar, sorular, metotlar ve hatta araştırmaya başlanılan sorular gibi diğer entelektüel seçenekler konusunda da kapalı fikirli olabilir.
- (3) Entelektüel Seçeneklerle Uğraşmak: Donald, önüne gelen alternatif fikirlerle sadece onları tanıyıp reddettiği kadar uğraşıyor. Onlarla cidden uğraşmadan, faziletlerini herhangi bir şekilde ölçüp biçmeden, içinde bulunduğu uğraş tamamen sığdır. Bir de kapalı fikirliliğin bu kadar çok şey gerektirip gerektirmediğini değerlendirelim: kapalı fikirlilik, alternatif fikirler ve entelektüel seçeneklerle uğraşmayı gerektirir mi? Yoksa kişi, uğraşmamakla da kapalı fikirli olabilir mi? Daha en başında entelektüel seçenekleri anlamayan ya da fark etmeyen, bu seçeneklerden bihaber olan bir kişi olduğunu düşünelim. “Amerikan Rüyası” fikrine ve bu fikrin beraberinde gelen fakirlik ve tembellik iddiasına o kadar kendini kaptırmıştır ki çalışan fakir kesimi gayretli insanlar olarak değil, sürekli hak talebinde bulunan ve yeterince çalışmayan insanlar olarak görerek gerçek mağdurları fark edemiyordur. Alternatif olarak, kişi, başka entelektüel seçenekleri araştırmayabilir de. Orta yolcu ya da ilerici kaynakları araştırmayan, yandaş medyanın ötesine bakmayan, fakirlikle ilgili sadece kendi muhafazakâr görüşlerini destekleyen kaynakları okuyan bir muhafazakâr seçmen düşünelim. Bağlantılı entelektüel seçeneklerle uğraşmayarak, bu insanlar kapalı fikirli olmuyorlar mı? Eğer oluyorlarsa, kapalı fikirlilik, diğer entelektüel seçeneklerle yüzeysel olarak uğraşmayı gerektirmez.
- (4) Kasti İnkâr: Donald, entelektüel seçeneklerle ciddi şekilde uğraşmaya niyetli değil, uğraşmayı basitçe reddediyor. Peki ya entelektüel seçeneklerle uğraşmaya niyetli olup da uğraşmaktan aciz olanlara ne demeli? Onlar da kapalı fikirli midir? Donald’ın inandığı gibi fakir Amerikalıların sadece tembel olduğuna inanan birini hayal edelim. Donald’ın aksine bu kişi, bağlantılı seçeneklerle uğraşmaya cidden niyetlidir. Fakat bu kişi, telkinden dolayı, bu seçeneklerden sistematik olarak bihaberdir, tamamen bu şekilde hayatını idame ettirmektedir. Bu kişi, fakir insanları, kendi fakirlikleriyle ilgili güvenilir kaynaklar olarak görmemektedir ve fakir insanların gayretli olduğunu fark edememektedir. Bu seçeneklerin farkına varamadığı için bu seçeneklerle ciddi anlamda uğraşamamaktadır. Bu seçeneklerle uğraşamayarak, kapalı fikirli olmuyor mu? Eğer miyopluğu kendi hatası değilse ve bunun için suçlanmaması gerekse bile mi? Eğer böyle kapalı fikirli oluyorsa, kapalı fikirlilik, alternatif fikirlerle veya diğer entelektüel seçeneklerle uğraşmayı kasti inkâr etmeyi gerektirmez. Ve hatta, anlaşıldığı şekilde kabahatli olmayı bile gerektirmeyebilir.
Eğer yukarıdakiler doğruysa, bu dört özelliğin hiçbiri kapalı fikirlilik için gerekli değildir. Bu da kapalı fikirli olmanın farklı bir sürü yolu olduğu anlamına gelir. Donald’ın yolu, bunlardan sadece bir tanesidir. Ancak Donald’ın spesifik bir kapalı fikirli olma yolu varmış gibi görünüyor: dogmatiklik. Yani, zaten sahip olduğu inancın alakalı alternatifleriyle ciddi anlamda uğraşmaya niyetli değildir. Fakat kapalı fikirlilik, dogmatizmden çok daha geniştir. Kabaca kapalı fikirlilik, bağlantılı entelektüel seçeneklerle uğraşmak için isteksizlik veya yetersizliktir. Nihayetinde, kapalı fikirlilikten kaçınmak istiyorsak, dogmatizmden de kaçınmamız gerekiyor. Ancak bundan çok daha fazlasından da kaçınmamız gerekecek. Eski temsilci Chaffetz’in açıkça yapması gereken daha çok iş var. Ve kapalı fikirliliğin kapsama alanı göz önüne alınırsa, çoğumuzun da yapması gereken daha çok iş var.
Heather Battaly– “What is Closed-Mindedness?“, (Erişim Tarihi: 4 Ocak 2020)
Çevirmen: Çağan Fırtına
