Bencillik sıklıkla ahlaki bir bozukluk olarak değerlendirilir ve bencil eylemlere genellikle yanlış hükmü verilir. Ancak bazen kendimiz için en iyisini yapmalıyız; bir anlamda bencil olmalıyız.
Etik Egoizm adı verilen etik teorisi, her zaman ahlaki açıdan kişisel çıkarımıza olanı yapmaya gereksinim duyduğumuzu belirtir.Bu görüş bizim bencil olduğumuz değil,-buna psikolojik egoizm denir [1]-ancak bencil olmamız gerektiğini söyler.
Bu deneme etik egoizmi destekleyen ve karşı çıkan ana argümanları inceler.
1. Egoizmi Anlamak
Bencil insanlar sık sık başka insanlara karşı çirkin tavırlara sahiptir ancak etik egoizm genel anlamda bunu desteklemez; bu tarz bir bencillik nadiren bizim lehimizedir, özellikle de uzun dönemde. Egoizm başka insanlara yardım etmememizi tavsiye etmez; egoist insanlar oldukça cömert olabilirler.
Fakat egoizm; bir hareketi doğru kılan, hareketin bizim kendi çıkarımıza olması ve bizi daha iyi yapmasıdır, der . Böylece eğer birine yardım etmek zorundaysanız bunu sadece sizin için daha iyi olduğundan yaparsınız ve birinin zarar görmesini engellerseniz bunu da sadece çıkarınıza olduğu için yapmışsınız demektir. [2]
2. Neden Egoizm
2.1 Bireyleri En İyi Tanıyan Kendileridir
Bazı egoistlere göre bizim istek ve ihtiyaçlarımızı en iyi bilenlerin yine biz olmasından ötürü herkes kendi üzerine odaklanmalıdır; başka insanlara karışanların kötülüğe eğilimi vardır.
2.2 Yaşamınızın Eşsiz Değeri
Ayrıca bazıları egoizmin bireylerin hayatının ve amaçlarının değerinin eşsiz biçimde farkında olduğunu söyler. Başka etik teorileri soyut normlar ya da diğer insanlar uğruna sizin çıkarınıza karşı özgeci fedakarlıklar gerektirebilir; oysaki egoistler her insanın hayatını başka bir şahıs ya da şey için değil, kendileri için yaşadıklarını söyler.
2.3 Egoizm’in Doğruya ve Yanlışa Getirdiği Açıklama
Son olarak, bazı egoistler egoizmin doğru hareketi doğru , yanlış hareketi yanlış yapan şeyi en iyi biçimde açıkladığını söylerler. Bu, Kantçılara göre eylemin “yalnızca araçsallaştırma” olup olmamasına; sonuççulara göre eylemin sonuçlarına; egoistlere göre ise birinin hareketlerinin onun kişisel çıkarlarına gerçek etkisine göre belirlenir [3].
Birkaç itiraz inceleyerek bu argümanlara cevap verelim.
3.Neden Egoizm Karşıtlığı:
3.1 Egoizm ve Herkes İçin İyi Olan
Öncelikle, herkesin egoizmi benimsemesi hepimiz için iyi olur iddiasına cevaben; bunun egoist bir argüman olmadığını, çünkü motive eden endişenin “herkesin çıkarı” olduğunu fark etmemiz gerekir. Eğer egoizm doğruysa bu motivasyonun önemli değildir: Senin için önemli olan sadece sensin.
Bazı egoistlerin dediği gibi ne zaman birine yardım etsek -diyelim ki açlıktan ölmek üzere olan ya da şiddetli yoksulluk çeken insanlara yardım etmeyi deneyerek- onların yaşamına “burnumuzu sokmuş” oluyor muyuz?
3.2 Egoizm ve Zıtlıklar
İtirazlardan biri, etik teorilerinin anlaşmazlıkları kesin sonuca bağlaması gerektiğini varsayar. Örneğin; sonuççulara göre, seçimi başkan olduğunda en iyi sonuçları üretecek aday kazanmalıdır. Fakat, egoistlere göre her aday kendisi için en iyi olanı yapmalı; yani seçimi kazanmalı. Ancak egoizm muhalifleri, seçimi iki adayın birden kazanamayacağını, dolayısıyla egoizmin imkansızı istediğini söyler. Bu yüzden egoizm doğru olamaz. [4]
Egoistlerin buna cevabı herkesin kendisi için en iyiyi istediğini ancak herkesin en iyisini yapamadığı olabilir. Eğer kazanırsan, doğru olanı yaptın; eğer kaybedersen, yanlış yaptın.
Bu itirazı egoizmi saflaştırmak için de kullanabilirler: Senin için en iyi olanı denemelisin, muhakkak başarman gerekmez. Gerçek başarı genellikle zordur, ama herkes deneyebilir.
3.3 Egoizm ve Başkalarına Kötü Davranmak
Bir başka itiraz bizi konunun kalbine götürüyor. Şunu hayal edin:
Kredi kartı faturanızın vadesi bu akşam doluyor ama siz gelecek aya kadar tüm tutarı ödeyecek durumda değilsiniz, bu yüzden faiz ve gecikme bedeli ödeyeceksiniz.
Fakat birden bir adamın yanlışlıkla cüzdanını bir parkın bankında unuttuğunu ve cüzdanda yüksek miktarda nakit bulunduğu görüyorsunuz. Nereye gittiklerini görüyorsunuz ancak nakdi alıp faturanızı ödeyebilirsiniz ve asla kimse bilmez.
Ayrıca akşam yürüyüşünde yanında çok fazla nakit taşıyan bir yaşlı tanıyorsunuz. Onu soyabileceğinizi, faturanızı ödeyebileceğinizi, kesinlikle yakalanmayacağınızı, ardından da lüks bir restoranda yemek yiyebileceğinizi biliyorsunuz.
Eğer egoizm doğruysa, cüzdanı alabilmeniz ve birini soyabilmeniz yalnızca mübah değildir, bir zorunluluktur. Öylesini yapmamak yanlış olur çünkü bu suçlar sizin çıkarınızadır. ( Eğer bunu yaptıktan sonra kendinizi suçlu hissederseniz, egoistlerin size söyleyeceği hissetmemeniz gerektiğidir, çünkü onların bakış açısına göre yanlış hiçbir şey yapmadınız.)
Bunun gibi davranışların açıkça yanlış olmasından ötürü pek çok insan egoizmin yanlış olduğuna ve 2.3 numaralı argümanın çöktüğüne inanıyor: Bazen kendimiz için en iyisini yapmamız gerekse bile egoizm bizim ahlaki zorunluluklarımıza en iyi açıklama değil.
Bir egoistin buna cevabı bizim bir varsayımla teorilerinin yanlış olduğunu söylememiz olabilir: Bizim çalmamamızı ve saldırıdan kaçınmamızı onaylamadıkları varsayımı. [5]
Ancak biz bir varsayımda bulunmuyoruz: Egoizmin doğru olması düşüncesine kıyasla kişisel kazanç için başkalarına saldırmayı yanlış bulma düşüncesine inanmak için bizim daha iyi bir sebebimiz var. Hatırlamalıyız ki cinsiyetçiler ya da ırkçılar da onların ayrım biçiminin yanlış olmadığını savunuyorlar ama bu cinsiyetçiliği ya da ırkçılığı haklı çıkarmıyor. Bazen insanlar yanlış ahlaki görüşlere sahip olurlar, bu da egoistlerin bir özelliği olabilir.
3.4 Egoizm ve Ayrımcılık
Son olarak, ırkçılar ve cinsiyetçiler kendi gruplarının özel çıkarlara haklarının olduğunu hatta gruplarından olmayan insanlara zarar vermenin makul olduğunu düşünür. Egoistler de benzer şeyler söylerler ama sadece kendileri için: Başka insanlara izin verilen şiddet ya da onlara kötülük etmek önemli değildir.
Ancak bir insanın cinsiyetinde, ırkında ya da kendisinde başkalarına kötü davranmayı haklı çıkaracak herhangi bir şey var mıdır? Hayır, öyleyse egoizm bir kayırma biçimidir; sizin tek kişilik grubunuzun lehine, yani sizin lehinize [6]. Bu itiraz 2.2 numaralı argümandan herkesin kendi hayatına sahip olduğu düşüncesini destekler ama sadece egoistlerin değil, tüm insanların kendi hayatına sahip olduğu noktasında onu düzeltir.
4. Sonuç
Doğru olanı yapmak bazen bizim çıkarımızadır. Ancak eğer yukarıdaki tartışma doğruysa bir eylemin bize yararı olması onu doğru kılan yegane sebep olamaz. Daha da önemlisi, bir eylem bizim çıkarımıza olmadığında, yine de onu yapmakla yükümlü olabiliriz [7].
Egoizme dair başka argümanlar mevcut. Onları incelemek belki bizim çıkarımıza olur. Yapmalı mıyız?
Notlar
- 1-Psikolojik egoizm kendini bizim güdülerimize dair ampirik, gözleme dayalı, bilimsel ya da betimlemeli bir sav olarak sunar: Yaptığımız her şey kendimizi daha iyi hissetmeye yolunda bir girişimdir. Ancak buradaki sorun buna dair iyi bir bilimsel kanıt olmamasıdır. Bazen bencil olabilir ya da kendi çıkarımızı gözetebiliriz ama ne çeşit bir bilgi her zaman bencil olduğumuzu söyleyebilir? Birçok güdümüz böyle bir sonuca varmak için yeterince sınanmamıştır: Dahası, güdülerin sıklıkla karışmasından beri bir insanın güdülerini kesin olarak saptamak da çoğu zaman zordur. Psikolojik egoizmin avukatlarının böyle bir kanıta sahip olmadığı bariz, belki de asla böyle bir kanıtları olmayacak, bu yüzden bu görüş genellikle bir dogma ya da desteklenmemiş bir hipotez olarak sunulur ve kabul edilmemelidir. Fakat bunun dişe dokunur bir yanı eğer psikolojik egoizm doğruysa (ve her zaman çıkarımıza olanı yapmışsak) ve etik egoizm doğruysa (ve böylece her zaman çıkarımıza olanı yapmamız ya da denememiz gerekiyorsa) her zaman doğru olanı yapmışızdır ve asla yanlış olanı yapamayız, her zaman en yüksek çıkarımıza uygun hareket ediyor olmamızdır. Bu iki teorinin her ikisi de yanlış değilse bile biri yanlış çünkü açıkça görünüyor ki her zaman doğru olanı yapmıyoruz, hatta denemiyoruz. Ayrıca, eğer psikolojik egoizm doğruysa diğer pek çok etik teorisi imkansızı talep ediyordur çünkü bu teoriler bir miktar özgecilik (kendi iyiliği için başkalarına yarar sağlama) gerektirir. Bazılarımız zaman zaman bir miktar özgeci gibi görünmesinden ötürü de psikolojik egoizm yanlış gibi görünüyor. Dahası, etik egoistlerin bize kendi iyiliğimiz için seçimler yapmayı öğütlemesi, bizim bunu yaparken başarısız olabileceğimizi, hatta hiç denemeyebileceğimizi kabul ettiklerini gösterir; ki bu da etik egoistlerin bile psikolojik egoizmin yanlış olduğunu farkında olduklarının göstergesidir.
- 2-Bu ve bununla alakalı diğer problemler için bkz: Rand (1964)
- 3-Bu teorilere giriş için bkz: Deontology: Kantian Ethics, Andrew Chapman, Sonuççuluk , Shane gronholz https://onculanalitikfelsefe.com/sonucculuk-shane-gronholz/
- 4-Bu ve ilişkili argümanlar için bkz:Baier (1973)
- 5-Egoistler bunu bir çeşit “soruya yalvarma “ olarak düşünebilirler. ”Soruya yalvarmak”, bir argümanın sonucunu bir nevi onun öncülü gibi sayarak bir argüman önermektir: Bu bir çeşit dairesel akıl yürütmedir. Buradaki suçlama egoizmin yanlış olduğu varsayımıyla egoizmin yanlış olduğunun göstergesidir, düşüncesidir. Bu denemenin ana metninde bu suçlamayı cevaplandırdım ve bu argümanın neden “soruya yalvarma” olmadığını açıkladım.
- 6-Bu argüman James Rachels ( 941- 2004) tarafından geliştirildi. Yakın zamandaki sunumuna için , bkz: Rachels and Rachels (2019). Irkçılığın ve cinsiyetçiliğin ötesinde başka bir potansiyel ayrımcılık şekli olan “türcülük” egoizmle kıyaslanabilir ve karşılaştırılabilir: Bu tartışmayla ilgili bkz: Türcülük-Dan Lowe
- 7- Konuyla alakalı ancak ilk bakışta görülmeyen etik sorular, egoizmden ilham alan “Başkalarının çıkarlarına herhangi bir ahlaki değerlendirme veya ahlaki önem verilmeli mi?” sorusunun ötesinde, başkalarının çıkarlarına haklı olarak “taraflı” olup olabilir miyiz ya da hangi kapsamda olabiliriz gibi sorulardır. “Benim ailemin ve sevdiklerimin çıkarlarını -diyelim ki- bir yabancının çıkarlarına üstün tutacak biçimde davranmam hoşgörüyle karşılanabilir mi?” buna örnektir. Bu soruların bir tanıtımı için bkz: (Im)partiality, Shane Groholtz
Referanslar
- Baier, Kurt. “Ethical Egoism and Interpersonal Compatibility.” Philosophical Studies, vol. 24, no. 6, 1973, pp. 357–368.
- Rand, Ayn. The Virtue of Selfishness: A New Concept of Egoism. New York: New American Library, 1964.
- Rachels, James and Rachels, Stuart. The Elements of Moral Philosophy, 9th Edition (1986, 1st edition). Boston: McGraw-Hill, 2019.
İleri Okuma Önerileri
- Shaver, Robert, “Egoism”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2019 Edition), Edward N. Zalta (ed.).
- Moseley, Alexander, “Egoism,” the Internet Encyclopedia of Philosophy.
İlgili Diğer Yazılar
- Deontology: Kantian Ethics – Andrew Chapman
- Evrim ve Etik – Michael Klenk
- Türcülük – Dan Lowe
- (Im)partiality– Shane Gronholz
- The African Ethic of Ubuntu – Thaddeus Metz
- Social Contract Theory – David Antonini
- John Rawls’ ‘A Theory of Justice’ – Ben Davies
Nathan Nobis- “Ethical Egoism”, (Erişim Tarihi: 07.08.2020), Erişim Adresi: https://1000wordphilosophy.com/2020/02/02/ethical-egoism/
Çevirmen: Ahmet Genişyürek
Çeviri Editörü: Berk Celayir
