Bazı insanlar zengindir. Diğerleri ise yoksul. Peki bu kötü bir şey midir? Birçok kişi toplumdaki derin eşitsizliğin bir adaletsiz olduğunu ve devletin bu duruma müdahale edip refahı çok zenginlerden alarak diğerlerine dağıtması gerektiğini savunur.[1]
Filozof Robert Nozick (1938-2002) bu görüşe katılmaz. Servetin dağıtılması kulağa makul gelse de Nozick, basketbol yıldızı Wilt Chamberlain (1936-1999) örneğinin hükümetin niçin zenginlerden alıp herkese yardım etmemesi gerektiğini gösterdiğini düşünür.[2]
Bu makale, Nozick’in görüşü olan “liberteryenizm’i”, yani devletin görevinin refahı yeniden dağıtmak değil, özgürlüğü teşvik etmek olduğu görüşünü savunmak için kullandığı argümanı açıklamaktadır.
1. Wilt Chamberlain’in Hikayesi
Chamberlain’in basketbol takımıyla bir sözleşme imzaladığını hayal edelim. Bu sözleşmeye göre Chamberlain, oynadığı maçlarda satılan her bilet başına 25 sent alacak. Bir basketbol sezonu boyunca bir milyon kişi Chamberlain’i izlemeye gelmiş olsun. Sezonun sonunda Chamberlain 250.000 dolar daha zengin olmuş olacak.[3]
Kimse, Chamberlain’i izlemek için para ödedi diye yanlış bir şey yapmış gibi görünmüyor. İnsanlar paralarını istedikleri gibi harcama hakkına sahiptir. Hiç kimse bundan dolayı zarar görmez.[4]
Dolayısıyla, eğer devlet insanların parasını özgürce harcamasına izin veriyorsa, kimsenin yeteneğine, çalışkanlığına, şansına ya da başka bir faktöre dayanarak olabildikleri kadar zengin olmalarının önüne geçecek hiçbir şey yapmamalıdır.
2. Eşitsizlikte Sınır Olmaması
Nozick, Chamberlain gibi insanların kimseye zarar vermeden zengin olabildiğini ve bu nedenle toplumdaki eşitsizliğin bir sınırı olmaması gerektiğini savunur. Paraya en başta sahip olan kişi, bu parayı meşru yollarla elde ettiği ve karşı tarafa özgürce verdiği sürece devlet kimsenin parasını almak için müdahalede bulunmamalıdır. Yani kimse Chamberlain’e vermek amacıyla para çalmadığı sürece devlet Chamberlain’in parasını almamalıdır.[5]
3. Eşitsizliğin Önlenmesi Özgürlüğü Kısıtlar
Nozick, refahta eşitliği sağlamanın, özgürlüğü haksızca ihlal etmeyi gerektireceğini savunur.[6] “Çok fazla” olduğunu düşündüğümüz herhangi bir eşitsizlik düzeyi, Chamberlain örneği gibi bir durumla ulaşılabilir bir seviyedir. Toplumun bu eşitsizlik düzeyine ulaşmasının önüne geçmek için devlet; ya serbest ticari faaliyetleri engellemek ya da onları hemen iptal etmek zorunda kalır. Devletin ya Chamberlain’in sözleşmesini yasadışı kılması ya da kazandığı anda parasını alması gerekecektir.
Nozick bu katı düzenlemelerin veya sürekli el koymanın adaletsiz olacağını düşünüyor. Devlet, insanların Chamberlain’i izlemek için fazladan para ödemek gibi tamamen kabul edilebilir şeyler yapmasını engellemeli ya da Chamberlain parayı kazanır kazanmaz onun elinden almalıdır.[7] Ancak özgürlüğü bu şekilde sınırlamak ya da Chamberlain’in kazancını bu şekilde elinden almak yanlış olacaktır.
Öyleyse bu durumdan çıkan sonuç, devletin refahı yeniden dağıtmaya çalışmaması gerektiğidir. Bu sonuç, ortaya çıkan durum fazlasıyla eşitsiz olsa bile, örneğin fakir bir toplumda zengin bir Chamberlain bulunsa bile, geçerlidir.
4. Liberteryenizm
Nozick’in Wilt Chamberlain argümanı, en iyi devletin özgürlüğü ihlal etmeyen devlet olduğu görüşünü savunmak için kullandığı bir argümandır: Devletin rolü refahı yeniden dağıtmak veya ekonomik eşitliği desteklemek değil, herkesin özgürlüğünü desteklemektir.
Nozick bir “liberteryen” olarak bilinir. “Liberteryen” kavramı zaman zaman farklı anlamlarda kullanılabilir. Ancak siyaset felsefesinde bu kavram, devletin özgürlüğü desteklemesi gerektiğini düşünenler için kullanılır.
Bazı liberteryenler, özgürlüğü muhafaza edebilmek için ekonomik eşitliğin gerekli olduğunu savunurlar.[8] Nozick bu görüşe katılmaz. Kendisinin Wilt Chamberlain argümanının amacı, ekonomik eşitliği tesis etmenin özgürlüğü ihlal edeceğini göstermektir.
Liberteryenizm, bir diğer filozof olan John Rawls’ın (1921-2002) savunduğu görüş ile zıtlık içerisindedir. Rawls’a göre, devlet bir özgürlük koruyucusundan fazlasıdır. Devlet, buna ek olarak, iş birliği üzerine kurulmuş bir girişimdir. Dolayısıyla, bu iş birliğinden doğan faydaları adil bir şekilde dağıtmamız gerekir; buna, toplum içindeki insanların kazandığı para da dahildir. Rawls’a göre bu hedef, zenginlerin daha da zenginleşmesine izin vermek yerine eşit dağıtıma daha yakın bir yaklaşım gerektirir.[9]
5. İtirazlar
Nozick’in argümanına pek çok itiraz yöneltilmiştir.
Bu itirazlardan biri, Nozick’in, herkes özgürce davrandığı sürece ortaya çıkan sonuçların kötü olmadığını düşünmekte hatalı olduğudur. Belki de belli bazı özgür seçimler kabul edilemez sonuçlar doğurabilir.
Örneğin, Wilt Chamberlain diğer herkesten daha zengin olduğunda güçlü ve nüfuz sahibi biri haline gelecektir. Böylece tüm evleri satın alıp, içlerinde yaşamamız için bize kira ödetebilir; bu durumda kendisi daha da zenginleşirken biz daha da fakirleşiriz. Kârlı işlere yatırım yapabilir ve buradaki gelirini kullanarak yatırımlarını genişletebilir. Tüm bu parayı çocuklarına miras bırakabilir ve çocukları da aynı süreci sürdürebilir. Sonuç, yüzyıllar süren derin bir sınıfsal bölünme olacaktır.
Bu nedenle bazıları, fazla güç sahibi olmasını engellemek için Chamberlain’in fazladan servetinin devlet tarafından yeniden dağıtılması gerektiğini savunur. Aksi takdirde insanlar özgür olamayacaktır zira hayatları Chamberlain ve onun torunları gibi oligarklar tarafından kontrol edilecektir.[10]
Bir diğer itiraz ise, Nozick’in özgür eylemlerin sonuçlarının, diğer kaynak dağıtım biçimlerine üstün geleceği iddiasının yanlış olduğu yönündedir. Belki de devlet, baskıcı bir müdahalede bulunup parayı yeniden dağıtmazsa, basketbol sezonunun bitiminden beş dakika sonra hepimiz eşit zenginliğe sahip olamayız. Ancak belki uzun vadede eşit bir zenginlik sağlamak daha mantıklıdır.
Örneğin, belki de devlet basketbol sezonundan hemen sonrası da dahil olmak üzere her zaman eşit servete sahip olmamızı sağlamak yerine hepimizin yaşamlarımız boyunca kabaca eşit servete sahip olmasını sağlamalıdır. Devlet Wilt Chamberlain’den her yıl biraz daha fazla vergi alabilir. Sonra da bu parayı, işsizlik yardımları gibi daha az varlıklı olanlara faydalı olacak şekilde harcayabilir. Zaman içinde Chamberlain’in basketboldan kazandığı ekstra para diğerlerine geri dönecek ve bu sayede basketbol sezonunun hemen ardından değil, herkesin yaşamı boyunca eşitlik sağlanacaktır.[11]
6. Sonuç
Wilt Chamberlain argümanı devlet, özgürlük ve kaynaklar arasında ne tür ilişkiler olduğu (veya olması gerektiği) hakkında kapsamlı tartışmalara ilham vermiştir. Bu örnek, özgürlük ve belli başlı kaynak dağılımları arasında nasıl bir çatışma olabileceği gibi temel konuları etkili bir şekilde ortaya koyduğu için, siyaset felsefesinde kalıcı bir örnek olmaya devam etmektedir.
Notlar
- [1] Bkz. Dağıtıcı Adalet: Kaynaklar Nasıl Kullanılmalı? – Dick Timmer & Tim Meijers
- [2] Nozick, Anarchy, State, and Utopia, s:149-50.
- [3] Nozick, Anarchy, State, and Utopia, s:161.
- [4] Nozick, Anarchy, State, and Utopia, s:161.
- [5] Nozick, Anarchy, State, and Utopia, s:160.
- [6] Nozick, Anarchy, State, and Utopia, s:163-4.
- [7] Nozick, Anarchy, State, and Utopia, s:163.
- [8] Bkz. Vallentyne ve Steiner, Left-Libertarianism and Its Critics.
- [9] Bkz. John Rawls’ın Adalet Teorisi – Ben Davies.
- [10] Rawls, Political Liberalism, s:267 ve Cohen, “Robert Nozick and Wilt Chamberlain.”
- [11] Schmidtz, “The Right to Distribute,” s:205-7.
Kaynakça
- Cohen, G. A. “Robert Nozick and Wilt Chamberlain: How Patterns Preserve Liberty.” Erkenntnis 11 (1977), s:5-23.
- Nozick, Robert. Anarchy, State, and Utopia (Basic Books, 1974).
- Rawls, John. Political Liberalism (Columbia University Press, 1993).
- Schmidtz, David. “The Right to Distibute.” İçinde Cambridge Companion to Nozick’s Anarchy, State, and Utopia, Ralf M. Bader ve John Meadowcroft (ed.), s:197-229 (Cambridge University Press, 2011).
- Vallentyne, Peter ve Hillel Steiner (ed.). Left Liberalism and Its Critics: The Contemporary Debate (Palgrave Macmillan, 2000).
İlgili Makaleler
- Dağıtıcı Adalet: Kaynaklar Nasıl Kullanılmalı? – Dick Timmer & Tim Meijers
- John Rawls’ın Adalet Teorisi – Ben Davies
- Karl Marx’ın “Herkesten Yeteneğine Göre, Herkese İhtiyacı Kadar” Sloganı Üzerine – Sam Badger
- Sonuççuluk – Shane Gronholz
Yazar Hakkında
Daniel Weltman, Hindistan’da Ashoka Üniversitesi Felsefe bölümünde doçent olarak görev yapmaktadır. Özellikle toplum felsefesi, siyaset felsefesi ve etik üzerinde çalışmaktadır. (DanielWeltman.com)
Daniel Weltman – Robert Nozick’s “Wilt Chamberlain” Argument for Libertarianism, (Erişim Tarihi: 09.11.2024)
Çeviren: Dervişan Mehmet Savaş
Çeviri Editörü: Melinda Gülsüm Esen
[…] Turkish […]