Aristoteles’in Arkadaşlık Hakkındaki Görüşleri: İyi Bir Arkadaş Olmak Neleri Gerektirir? – G. M. Trujillo, Jr.

Yaşamak için iki hayat arasında seçim yapabildiğinizi hayal edin. Seçenek 1 muazzam bir güzellik, servet, güç, şöhret ve sağlık vaat ediyor olsun. Ancak hiçbir arkadaşınız olmasın. Seçenek 2 sadece ortalama güzellik, servet, saygınlık ve sağlık vaat etsin. Ancak bu seçenekte muazzam arkadaşlıklarınız olacak.

Antik Yunan filozofu Aristoteles (MÖ 384-322) ilk seçeneği kimsenin kabul etmeyeceğini iddia etmiştir.[1] İyi bir hayat yaşamak için arkadaşlara ihtiyaç duyduğumuzu öne sürmüştür. Zira hayat kötü olduğunda arkadaşlarımız bize yardım ederler. Hayat iyi olduğundaysa bunu bizimle beraber kutlarlar.[2]

Aristoteles’in arkadaşlıkla ilgili iddiaları bugün dahi devam eden tartışmaları başlatmıştır.[3] Bu yazı onun arkadaşlık hakkındaki görüşlerini ve esin kaynağı olduğu çağdaş bir tartışmayı takdim etmektedir.

Aristoteles ve Hypatia’nın beraber güldükleri bir resim, Nikhomakhos’a Etik’in Latince ve Yunanca versiyonunun ilk sayfasının yanında. Midjourney AI tarafından üretilmiş ve G.M. Trujillo, Jr. tarafından düzenlenmiştir.

1. Arkadaşlık, Kullanışlı Arkadaşlar ve Keyifli Arkadaşlar

Aristoteles’e göre bütün arkadaşlıklar kişilerin birbirlerinden karşılıklı bir şekilde hoşlandığı, birbirleri için iyilik yaptığı ve beraber geçirdikleri zamanlar söz konusuyken ortak amaçlara sahip oldukları ilişkilerdir.[4] Ancak arkadaşlıklar arkadaşların birbirlerine değer verme nedenleri ve birbirlerine iyilik yapma biçimlerine bağlı olarak farklılıklar gösterir.

Dolayısıyla Aristoteles arkadaşlıkları üç tipe ayırmıştır. İlk iki tip -kullanışlı ve keyifli arkadaşlıklar- birbirleriyle benzerlik gösterirler.

Kullanışlı arkadaşlıklar birincil önceliğin beraber çalışarak pratik bir hedefe ulaşmak olduğu kişiler arasındaki arkadaşlıklardır. İş ve takım arkadaşlarını düşünün.

Keyifli arkadaşlıklar rutin bir şekilde beraberken bundan keyif alan kişiler arasındaki arkadaşlıklardır. Yemek yemeye veya gece dışarı çıkmaya davet ettiğiniz veya beraber oyun oynadığınız arkadaşlarınızı düşünün.[5]

Kullanışlı ve keyifli arkadaşlıkların avantajları vardır. Rahattırlar ve kolayca edinilebilirdirler. Zira bunlar küçük ölçekli amaçlarıyla tanımlanırlar. Kullanışlı arkadaşlıklar bir şeyler başarmakla ve keyifli arkadaşlıklarsa kişilerin birbirlerinin varlığından keyif almasına odaklanırlar. Bu arkadaşlıkların, ve karşılıklı bir şekilde duyulan sevginin yanı sıra paylaşılan planların, temeli basit kullanışlılık veya keyiftir.

Ancak bu arkadaşlıkların kötü tarafları da vardır. Yapılacak iş veya alınan keyif son bulduğunda bu arkadaşlıklar da son bulur. İş arkadaşlarınızla olan arkadaşlıklarınızda iştem ayrılmanız durumunda sık sık ne olduğunu, bir sporu bırakmanız durumunda takım arkadaşlarınızın çoğuyla ilgili olarak genelde ne olduğunu düşünün. Kullanışlı ve keyifli arkadaşlar büyük oranda insanların onlardan ne elde edebildiğine dayanır. Bu da Aristoteles’in onları son tipe kıyasla kusurlu görmesinin nedenidir.

2. Erdemli Arkadaşlar, En İyi Arkadaşlar

Aristoteles’e göre en iyi arkadaşlıklar kullanışlılık veya keyiflilikten daha derin bir anlam taşırlar: beraber daha iyi insanlar haline gelmek. Bunlar nadirdir ve böyle arkadaşlıklar edinmek zordur. Ancak iyi bir hayat yaşamak için son derece önemlidirler.[6] Aristoteles bunlara erdemli arkadaşlıklar demektedir.

Erdemli arkadaşlar sadece bir şeyler başarmaya veya beraber keyifli zaman geçirmeye odaklanmazlar. Bunun yerine öncelikle birbirlerine kişi olarak odaklanırlar, birbirlerinin karakterleriyle ve kendilerini gerçekleştirmeleriyle (flourishing) ilgilenirler. Onlar arkadaşlarının iyi insanlar olmalarını ve sırf onları önemsemeleri nedeniyle iyi hayatlar yaşamalarını isterler. Bunu başarmak için de beraber çalışırlar.[7]

Erdemli arkadaşlar beraber zaman geçirerek ve derin sohbetler ederek birbirlerinin hayatlarının bir parçası haline gelirler. İyi bir insan olmanın ve iyi bir hayat yaşamanın ne anlama geldiğine dair aynı temel fikirleri paylaşırlar.[8] Aristoteles bu derin bağın erdemli arkadaşları birbirlerinin “diğer benlikleri” veya “iki beden içindeki tek bir ruh” kıldığını öne sürer.[9] Erdemli arkadaşlar beraberce yaşar, öğrenir, mücadele eder ve gelişirler.

Dolu bir hayat yaşamak zor bir şeydir. Sadece bireysel olarak iyi birine dönüşmemiz gerekmez, aile üyeleri, yurttaşlar ve parçası olduğumuz komünitelere katkı sağlayan kişiler olarak da iyi birine dönüşmemiz gerekir. Dahası diğer her şeyden önce para peşinde koşmak, yabancıların ne düşündüğünü çok fazla umursamak ve hobiler veya bağımlılıklardan dolayı kendimizi kaybetmek gibi yaygın tehlikelerden kaçınmamız gerekir. Başarısızlıkta arkadaşlar teselli ve akıl verir, ve bazen sadece sizi gerçekten tanıyan ve seven insanların söyleyebileceği acı gerçekleri dile getirirler.[10]

3. İyi Arkadaşlar İyi İnsanlar Olmak Zorunda mıdır?

Filozoflar arkadaşlıklardan bahsederken genelde Aristoteles’in erdemli arkadaşlık kavramını kastederler. Örtülü bir şekilde inceleyebileceğimiz en önemli arkadaşlık tipinin bu olduğu kabul edilir. Özellikle bazı filozoflar ahlaksız davranışların ve kötü insanların arkadaşlıkların kalitesini bozup bozmadığı konusunda tartışmaktadır.[11]

Telefonunuzun çalıp gece geç bir saatte sizi uyandırdığını hayal edin. Arayan en iyi arkadaşınız. Size acil bir durum olduğunu ve yardımınıza ihtiyacı olduğunu söylüyor. Verdiği adrese acele içinde gidiyorsunuz ve sonrasında size bir cinayet işlediğini ifşa ediyor. Sizden cesedi saklamak için yardım istiyor. Düşüncelere dalıyorsunuz: İyi bir arkadaş cesedi saklamaya yardım eder miydi? Yoksa arkadaşını durumu açıklama ve otoritelere bildirme konusunda cesaretlendirirdi miydi?[12]

Bu vaka birbiriyle ilişkili bazı sorulara yol açar: iyi bir arkadaş olmak beraber ahlaksızca şeylerle yapmakla bağdaşır mı? Kötü insanlar gerçekten de iyi arkadaşlar olabilirler mi? Dahası genel olarak arkadaşlıklarla ilgili iyi olan şeyler aynı zamanda ahlaki standartlarla değerlendirmemiz gereken şeyler midir?

Aristoteles ve Aristotelesçiler iyi arkadaşların ahlaken iyi insanlar olmaları gerektiğini iddia etmişlerdir. Erdemli arkadaşlar büyük oranda aynı değerleri paylaşırlar ve birbirlerinin mükemmelleşmelerine yardım ederler—ve birbirlerine bu konuda hesap verebilirler. Bu tür açıkça ahlaki hedefler ahlaksızlığı derin bir arkadaşlıkla bağdaşmaz kılar. Dolayısıyla bu senaryoda Aristotelesçiler sizden bir cesedi saklamak konusunda yardım isteyen arkadaşınızın artık iyi bir arkadaş olmadığını söylerlerdi. Bu istek arkadaşlığınızı temelden kötü bir yönde değiştirir.[13]

Aristotelesçi olmayanlar buna katılmaz. Onlar arkadaşlıkta değer verdiğimiz niteliklerin ahlaki ilkelere uymaktan bağımsız olduğunu iddia eder. İyi arkadaşlar ilgilerini paylaşırlar ve birbirlerine sadıktırlar. Bu da bazen ahlaksızca olan şeyler yapmakla bağdaşır. Ahlaki bir başarısızlık arkadaşlık konusunda bir başarısızlık anlamına gelmez. Hatta arkadaşınıza ahlaken şaibeli bir durumda yardım etmeniz sizin gerçek bir arkadaş olduğunuza işaret edebilir.[14]

4. Sonuç

Filozoflar Aristoteles ile arkadaşlığın nasıl tanımlanacağı ve kimin iyi bir arkadaş olabileceği konularında fikir ayrılığına düşebilirler. Yine de çoğu bizlerin iyi bir arkadaş olmanın ne anlama geldiği ve bunun gerektirdiklerine uygun yaşayıp yaşamadığımıza dair fikirlerimizi analiz etmemiz gerektiğine katılırlar. Arkadaşlıklar kim olduğumuz ve nasıl sevgi gösterdiğimiz konularında önemli şeyleri açığa çıkarırlar. Eğer Aristoteles’in iddia ettiği gibi iyi arkadaşlar bizi daha iyi insanlar yapıyor ve kötü arkadaşlar da bizi daha kötü yapıyorsa arkadaşlıklar bizi vezir de edebilir rezil de.[15]

Notlar

[1] Aristoteles “Zira kimse diğer bütün iyi şeylere sahip olsalar bile arkadaşsız yaşamayı seçmeyecektir.” demiştir (2020, NE 1155a5-6). En büyük eseri Nikhomakhos’a Etik’te Aristoteles 10 kitabından 2 tanesini arkadaşlık konusuna ayırmıştır. Kitap VIII ve IX. Bunlar arkadaşlık hakkındaki felsefi tartışmaların gündemini büyük oranda belirlemiştir. Sık sık, Aristoteles’e ters düşen filozoflar bile, onun fikirlerini özetleyerek tartışmalarına başlar. Aristoteles’ten önce gelmiş filozof ve şairlerin hiçbiri arkadaşlık hakkında bu kadar kapsamlı bir teori öne sürmemiştir. Örneğin Platon’un Lysis diyaloğu arkadaşlık konusunu tartışmıştır. Ancak Sokratik diyalogların pek çoğu gibi bu diyalogda da arkadaşlığa dair kati bir tanım veya görüş öne sürülmemiştir. Yine de Aristoteles öncesi filozoflarda da arkadaşlığa dair bir teorinin olduğu görüşü lehinde bir tartışma için bkz: El Murr 2020.
Bu yazı boyunca Aristoteles’in kullandığı Yunanca philos kelimesi “arkadaş” ve philia kelimesi “arkadaşlık” olarak tercüme edilecektir. Bu Yunanca’yı İngilizce’ye çevirmenin en anlaşılması kolay yoludur ve spesifik bir bağlam içerisinde bir kişiye bağlı kalma fikrini yakalamaktadır. Umudum bunun Yunan toplumundaki özellikle spesifik rollerin dışına genişletmesi ancak bunu diğer insanlara verilen bağlamdan bağımsız önem şeklindeki soyut ve çağdaş fikre dönüştürmemesidir. Ancak birkaç şeyi açıklığa kavuşturmak gerek. İlk olarak Yunanca philia kelimesi İngilizce’deki “arkadaşlık” kelimesinin kastettiğinden daha fazla ilişki tipine gönderimde bulunmaktadır. Philia arkadaşlığı kapsadığı gibi aile üyeleri, eşler, sevgililer, siyasi bir topluluğun üyeleri, hamiler ve müşteriler gibi ilişkileri de kapsar. İkincisi philia büyük bir çeşitlilik gösteren niteliklere sahip ilişkileri tasvir eder. Bazıları bilgi, duygu ve iyi-niyet açısından derindir; bazılarıysa sığ ve gündeliktir. Philia uzun vadeli ve dayanıklı olabileceği gibi geçici ve çabucak yok olan bir şey de olabilir. Philia gönüllü ve bolca seçim imkanı tanıyan bir aradalıkları içinde barındırdığı gibi aile gibi seçilmemiş ilişkileri de barındırır. Philia cinsel ve arzu içeren bir şey olabileceği gibi arkadaşça ve rahat da olabilir. Üçüncüsü philia “sevgi” olarak çevrilebilir. Ancak diğerleriyle olan ilişkiler bağlamında çoğu Yunanca kelime de “sevgi” olarak çevrilebilir. Storgē sık sık ailevi bağlamlarda veya sevecenlik içeren, sıkça romantik imalar taşıyan, sbağlamlarda sevgi anlamına gelir. Ve bu Antik Yunanistan’da pek ilgi duyulan bir konu olmamıştır. Ancak bundan bahsetmemiz yine de önemlidir çünkü bu terimi kullanan Hristiyan filozoflar bu terimi kullanırlar, Agapé de bu filozoflarca genelde Tanrı’nın yarattıklarına duyduğu sevgi veya karşılıksız duyulan sevgi olarak yorumlanır. Bu karmaşık ilişkilendirmeler bazı filozofların söz konusu terimleri tercüme etmeden bırakmalarına veya İngilizce karakterlerle yazmalarına yol açmıştır. Örneğin φιλία kelimesini philia olarak yazmışlardır (bkz: Nussbaum 2009). Ancak bu yazıda çevirmeyi tercih ettim ve arkadaşlık hakkındaki bu tartışmanın bağlamının muğlaklıkları ortadan kaldırdığını umdum. Ancak Aristoteles’in arkadaşlık teorisi hakkındaki ciddi akademik çalışmalar orijinal Yunanca konusundaki detaylara önem vermektedir. bkz: Annas 1993, s. 223-4; Nussbaum 2009, s. 354; Cooper 1999a, s. 313, no. 5.
[2] Aristoteles, NE, 1171b28. Bizzat Aristoteles’in çok güçlü arkadaşları vardı. Hocası Platon’du ve öğrencisi Büyük İskender’di. Ayrıca onu sürgüne, ki sürgünde öldü, gönderen güçlü düşmanları da vardı. Aristoteles’in ölümüne dair meşhur bir anlatı vardır. Aristoteles Atina’da yaşamakta ve Lykeion adındaki okulunu yönetmekteydi. Ama Atina’daki siyasi iklim Aristoteles’in memleketi olan şehir devleti Makedonya’nın ve Aristoteles’in yakından ilişkili olduğu hükümdarlar II. Phillip ve Büyük İskender aleyhinde değişim gösterdi. Aristoteles Atinalıların ona Sokrates’e yaptıkları gibi düzmece bir yargılama yapıp onu ölüme mahkum etmeyi deneyeceklerinden korktu. Doğruluğundan şüphe duyulmakla beraber Aristoteles’in “Atina’nın felsefeye karşı ikinci bir günah daha işlemesine izin vermeyeceğim,” dediği ve öldüğü Kalkis’e sürgüne gittiği söylenir. Bkz: Diogenes Laertius, 2018, V.5-6, 10; Shields 2020, sec. 1, özellikle. n. 3; Nussbaum 2009, s. 345, n. 8.
[3] Filozofların arkadaşlığı kutlayıp analiz ettikleri çok sayıda tarihi örnek bkz: Pakaluk 1991. Tarihteki filozofların arkadaşlığı eleştirdiği nadir istisnalar için bkz: Trujillo 2020.
Bu kısa makalenin, Aristoteles’in arkadaşlıktan bahsederken ele aldığı tüm konulara değinemeyeceğinin farkında olmak önemlidir. Örneğin, siyasi bir toplulukta birlikte yaşayan insanları tanımlayan dördüncü bir arkadaşlık türü olduğu iddia edilebilir. (Bkz: Cooper 1999b, Aristoteles’in yurttaşlık arkadaşlığı teorisine genel bir bakış için. Robert Talisse ile yurttaşlık arkadaşlığı ve bunun ABD’deki siyasi kutuplaşmayı çözüp çözemeyeceği hakkında bir tartışma için Bkz: Cherry 2021.) Ayrıca Aristoteles para ve güçte eşitlik meselesini tartışıp iyi arkadaşların olabildiğince eşit olması gerektiğini savunur. Dahası Aristoteles genellikle mümkün olan en iyi insanlara odaklandığından dolayı çalışmaları ahlaki açıdan kusurlu ve Aristoteles’in (veya aklındaki insanların) sahip olduğu zenginlik ve güce sahip olmayan bizler için arkadaşlığın nasıl bir şey olduğu konusunda açık sorular bırakıyor. Tüm bu açık sorular, bu ayrımların sosyal medya, çevrimiçi arkadaşlıklar, robotlar ve uzak geleceğin teknolojileri gibi konulara uygulandığı teknoloji felsefesi alanı için paha biçilmezdir. Aristotelesçiler arkadaşlığın geçmişi, bugünü ve geleceği hakkında birçok tartışmayı şekillendirirler. (Bkz: Elder, 2018.)
[4] Bu makale kullanışlı, keyifli ve erdemli arkadaşlıkların ortak özellikleri konusunda, Aristoteles’in özellikle Retorik II.4’te öne sürdüğü genel bir görüşü savunmaktadır: “Herhangi bir kişiye yönelik arkadaşça hisleri şu şekilde tasvir edebiliriz: iyi olduğuna inandığınız şeyleri, kendiniz için değil onun için, dilemeniz ve yapabildiğiniz kadarıyla bunların olmasını sağlamak için çaba sarf etmeye meyilli olmanız. Birbirlerine karşı bu şekilde hissettiklerini düşünen kişiler birbirlerini arkadaşları olarak görmüş olurlar.
Aristoteles için arkadaşların her birinin birbirlerine karşı hissettikleri duygular ve arkadaşlığın içeriği açısından bir miktar karşılıklılık ve onayın gerekli olduğu açıktır. Aristoteles bu nedenle ne kadar seversek sevelim şarapla arkadaş olamayacağımızı söylemiştir. Zira şarap bizim sevgimize karşılık veremez. (NE 1155b27-31). Ancak bu genel doğruların ötesinde filozoflar arasında fikir ayrılıkları vardır.
Örneğin Julia Annas Aristoteles’in bütün arkadaşlık türlerinde bulunduğunu onaylar göründüğü niteliklere dair kendi yorumunu önermiştir: (1) Arkadaşlar birbirlerinin iyiliğini ister ve birbirleri için iyi şeyler yaparlar, (2) Arkadaşlar arkadaşlarının hayatta kalmalarını arkadaşları için isterler, (3) Arkadaşlar birbirleriyle zaman geçirirler, (4) arkadaşlar benzer seçimler yaparlar, ve (5) Arkadaşlar benzer şeyleri acı verici veya hoş bulurlar 1993, s. 254. Martha Nussbaum bütün arkadaşlıklarda karşılıklı iyi hisler (affection), karşılıklı bağımsızlık ve birbirlerinin bu bağımsızlığına saygı, arkadaşın kendisi için iyi dileklere sahip olmak ve iyi duygu ve dileklerin farkındalığının gerektiğini önermiştir. 2009, s. 355.
Bütün arkadaşlık türlerinde ortak olan şeylerin belirlenmesine ek olarak filozoflar farklı arkadaşlık türlerini ayıran şeyin ne olduğu konusunda da tartışmaktadır. Örneğin filozoflar kullanışlı, keyifli ve erdemli arkadaşlıklarda arkadaşların birbirlerine besledikleri iyi hisler ve birbirleriyle ilişkili çıkarların türü konusunda tartışmaktadır. Erdemli arkadaşların arkadaşlarının sırf arkadaşlarının hatrına iyi insanlar olmalarını ve iyi bir hayat sürmelerini istediklerine şüphe yoktur. Ancak filozoflar bu türden tarafsız veya kişisel çıkarlardan bağımsız bir motivasyonun kullanışlı ve keyifli arkadaşlıklarda olup olmadığı konusunda fikir ayrılığına düşerler. Örneğin John Cooper (1999a) bütün arkadaşlıkların tamamen kişisel çıkara dayalı olmayan bir motivasyonu içerdiği görüşündedir. Ancak Kenneth Alpern (1983) bağlılık, işbirliği, güven, birlik ve paylaşım olması durumunda dahi kullanışlı ve keyifli arkadaşlıkların çıkarlardan bağımsız (disinterested) olmadığını düşünmektedir. Aristoteles bu konuda tutarsızlığın sınırlarını zorlamaktadır. Bazen kullanışlı ve keyifli arkadaşlıkların benmerkezci olduğunu yazar, bazense bütün arkadaşlıkların çıkardan bağımsız bir şekilde diğer kişinin umursanması niteliğini paylaştığını ima eder. Bkz: Cooper 1999a, s. 317.
[5] Aristoteles, NE, VIII.3.
[6] Julia Annas, Aristoteles’in erdemli arkadaşlıkların iyi hayatlar yaşamak için neden gerekli olduğu yönündeki argümanlarını özetler. Annas vurgulamanın önemli olduğu iki neden tespit eder. İlk olarak arkadaşlar kendinizi tanımanıza yardım eder. Erdemli arkadaşlar değerlerini paylaşır, dolayısıyla birbirlerinin hayatlarına dair perspektifleri önemlidir. Ve arkadaşlar hayatınızın dışında oldukları için daha doğru bir değerlendirmeyi sağlayacak dışarıdan bir bakış açıları vardır. (Bazen arkadaşlarınız sizi sizden daha iyi tanırlar.) İkincisi, arkadaşlar bir arada ayrı ayrı yaptıklarından daha fazlasını yapabilirler. Arkadaşlar beraber çalıştıklarında aktiviteleri daha uzun süreler boyunca sürdürebilir, çok daha keyifli kılabilir ve çok daha verimli olabilirler. 1993, s. 251.
[7] Aristoteles, NE, 1170b11-14. Bu kesitte Aristoteles arkadaşların beraber yaşarken sohbet ettiklerini ve düşüncelerini paylaştıklarını vurgular. Bir hayatı paylaşmak “otlayan hayvanlar gibi aynı yerde beslenmekten” fazlası anlamına gelir. Dolayısıyla paylaşılan zamanın kalitesi ve eylemlerin içeriği önemlidir, sadece geçirilen saatler değil. Aynı değerleri paylaşma noktasıyla ilgili ayrıca bkz: Retorik. II.4. Alexis Elder’a çalışmasında bu noktayı vurguladığı için teşekkürler.
[8] Aristoteles, NE, VIII.3, 13; IX.5–6. Ayrıca bkz: Diogenes Laertius (2018), V.31.
[9] Diğer benlikler iddiası için bkz: Aristoteles, NE, 1166a31. “İki bedende ikamet eden tek bir ruh” için bkz: Diogenes Laertius (2018), V.20. Aristoteles en derin arkadaşlıkların neredeyse bütün açılardan eşit olan kişiler arasındakiler olduklarını öne sürer. Bu kısmen erdemli arkadaşları birbirlerinin “diğer benlikleri” yapan şeydir. Büyük oranda erdemli arkadaşlar aynı değerleri paylaşır, hayata aynı stratejilerle yaklaşırlar, ve belki de ekonomik ve siyasi statü gibi pek çok başka benzerliği de paylaşırlar. Bu erdemli arkadaşların birbirlerini hayatlarını sürdürürken gözlemlediklerinde arkadaşlarının ne yaptıklarını ve neden yaptıklarını anladıkları ve birbirlerine iyi bir şekilde akıl verebilecekleri anlamına gelir. Ek olarak arkadaşlar birbirleriyle temelde aynı şeyleri yapacakları için hayatlarını vekaleten (vicariously) yaşarlar. Aristoteles’in eserleri nadiren güzel veya şairanedir. Ancak arkadaşların birbirlerinin “diğer benlikleri” oldukları ifadesi takdire değer bulunmuş ve derin felsefi düşüncelere yol açmıştır.
[10] Bkz: Aristoteles, NE, IX.11. Arkadaşlıkların zor ve acılı dönemleri hakkında Aristoteles şöyle yazar: “Atasözünün de dediği üzere insanlar birbirlerini tuzun tadına varmadan tanıyamazlar ve birbirlerini sevgiye layık ve güvenilir görmedikleri sürece arkadaş olarak kabul edemezler. Birbirlerine çabucak arkadaşmışçasına davrananlar arkadaş olmayı dilerler, ama sevilmeye layık olmaları ve bunu diğer kişinin bilmesi söz konusu olmadıkça arkadaş değildirler. Zira çabucak ortaya çıkan şey arkadaşlık dileğidir arkadaşlık değil.” (2002, NE, 1156b27-33). Başka bir deyişle arkadaşların birbirlerini tanıyabilmeleri için beraber bolca zaman geçirmesi gerekir ve bu zor zamanları da içerir. Bu bir insanın ne kadar iyi olduğunu (dolayısıyla ne kadar sevilmeye layık olduğunu) ve arkadaşlığın ne kadar derin olduğunu açığa çıkarır. İyi insanlar ve iyi arkadaşlıklar kötü zamanlara dayanır; salt iyi dileklerin ötesine geçer.
Aristoteles’in çok sayıda kişiyle aynı anda iyi arkadaşlar olamayacağınızı düşündüğünü belirtmek önemlidir (NE, 1158a11-2). Diogenes Laertius bu iddiayı uçlara götürüp Aristoteles’in “Arkadaşları olan birinin gerçek bir arkadaşı yoktur” dediğini iddia etmiştir (2018, V.21). Başka bir deyişle birden fazla ciddi arkadaşınızın olması hiçbiriyle ciddi arkadaşınız olmadığı anlamına gelir. Ancak Diogenes Laertius bunu Aristoteles öldükten 100 yıl sonra yazmıştır.
[11] Arkadaşlık hakkındaki yakın zamanlı akademik çalışmalara genel bir bakış için bkz: Helm 2021 ve Jeske 2023.
[12] Bu vaka Death in Brunswick (1990) filmine dayalıdır ve Dean Cocking ve Jeanette Kennett’in etkili makalesi “Friendship and Moral Danger”ın (2000) verdiği ana örnektir.
[13] Bkz: Aristoteles, NE, IX.9-10; Elder 2013.
Burada pek çok filozofun bahsetmediği ek bir güçlük vardır. Aristoteles arkadaşların birbirleriyleyken savunmasız olabilecekleri ve toplum içinde uygun düşmeyecek şeyler yapabilecekleri düşüncesiyle sorunu yokmuş gibi görünmektedir. Arkadaşlar beraberken rahat hissederler ve birbirlerine güvenirler, ve zaman zaman arkadaşlar arasındayken zayıflıklarını itiraf ederler. Dolayısıyla erdemli arkadaşların iyi olmaları şartının ufak tefek istisnaları vardır ve ahlaki açıdan mükemmel olmaları gerekmez. Bkz: Retorik II.4.
Aristoteles’in arkadaşlık teorisinin politik imaları da vardır. Aristoteles için insanlar temelde siyasi varlıklardır, yani toplum içinde yaşarlar. Aristoteles birbirleriyle arkadaş olan bir iyi insanlar komünitesinin adalete ve kurallara ihtiyacı olmayacağını öne sürmüştür. Böyle bir toplumda insanlar kendiliğinden birbirleriyle ellerindekileri paylaşır ve birbirlerine adil davranırlardı. Tersineyse Aristoteles aşırı adaletsizlik durumunda da arkadaşlığın imkansız olacağını da öne sürmüştür. NE, VIII.1, 9, 11. Ayrıca bkz: Cooper 1999b, s. 356. Ancak bu iddiayı detaylandırmak önemlidir. Aristoteles’in arkadaşlık hakkındaki eserleri sadece aktüel, günlük ilişkileri kapsamaktadır. Uzak toplumlardaki, aramızda bir ilişkinin bulunmadığı insanlardan bahsetmezler. Bkz: Annas 1993, s. 253. Kinikler ve Stoacılardan önce filozoflar kozmopolit bir hissiyat geliştirmemişlerdir. Kozmopolitanizm hakkında bir tartışma için bkz: Moles 1996.
[14] Bkz: Cocking ve Kennett 2000.
[15] Aristoteles, NE, IX.12. Nathan Nobis, Dan Lowe, Chelsea Haramia, Kristin Seemuth Whaley, Spencer Case, ve Felipe Pereira’ya dönütleri için teşekkürler. Bu makale onlar sayesinde çok ciddi bir şekilde gelişti.

Referanslar

For Further Reading

Katz, Emily. (2023) “Three lessons from Aristotle on Friendship,” The Conversation.

İlgili Makaleler

Erdem Etiği – David Merry
Mutluluk – Kiki Berk
Birini Sevmek Ne Demektir? – Felipe Pereira
Taraf(sız/lı)lık – Shane Gronholz
“Cehennem Başkalarıdır”: Sartre’ın Kişisel İlişkilere Dair Görüşleri – Kiki Berk
Hayatta Anlam: Hayatlarımızı Ne Anlamlı Kılar? – Matthew Pianalto
Hayatın Anlamı: Hayatın Amacı Nedir? – Matthew Pianalto

Yazar Hakkında

G.M. Trujillo, Jr. El Paso’daki Texas Üniversitesi Felsefe Bölümünde Felsefe Ziyaretçi Yardımcı Profesörüdür. Etik, özellikle de erdem etiği ve biyoetik, konularında uzmanlaşmıştır. www.Boomert.info

G. M. Trujillo, Jr. – “Aristotle on Friendship: What Does It Take to Be a Good Friend?“, (Erişim Tarihi: 19.08.2023)

Çevirmen: Berat Mutluhan Seferoğlu

Öncüller Sonucu Belirler

Aristoteles’in Arkadaşlık Hakkındaki Görüşleri: İyi Bir Arkadaş Olmak Neleri Gerektirir? – G. M. Trujillo, Jr.

1. Arkadaşlık, Kullanışlı Arkadaşlar ve Keyifli Arkadaşlar

2. Erdemli Arkadaşlar, En İyi Arkadaşlar

3. İyi Arkadaşlar İyi İnsanlar Olmak Zorunda mıdır?

4. Sonuç