John Archer’ın epey nitelikli olan meta-metaanaliz çalışmasına yakın zamanda denk geldim. Archer, kadınlar ve erkeklerin farklı olduğu ve olmadığı özellikleri şimdiye kadar yapılan çalışmaların (hem 200+ meta-analiz çalışması, hem n>1000 anketler, hem de konuyla ilgili diğer araştırmaların toplamı) göz önüne alarak ortaya seriyor *ve* nedenlerine dair açıklamalar getiriyor. Sonuçlar Cohen d’si üzerinden aktarılıyor, -4 ve +4 arasında, -’ler kadınlar için, +’lar erkekler için yatkınlığı gösteriyor.
d değerleri
- 0–0.2 arası için küçük
- 0.2–0.6 için orta
- 0.6+ için büyük denebilir
(Bu standart sapma olarak düşünülebilir, 0’dan uzaklaştıkça grup farklılığı artıyor.)
En büyük farklar (makaledeki kategorizasyona göre):
Saldırganlık ve şiddet kategorisini erkekler domine ediyor, etki büyüklüğü 0.5’den büyük olanlar:
- Fiziksel saldırganlık/şiddet: 0.59
- Silah kullanımı: 0.88
- Şiddetli suç: 1.11
- Cinayet: 2.54
- Şiddet içerikli bilgisayar oyunu oynama: 1.41
- İntikam: 0.83
Risk alma, dürtüsellik, duyusallık arama kategorisinde, gruplar (cinsiyetler) arasında etki büyüklüğü büyük olan yok. Sadece “ödül hassasiyeti” (pozitif uyaranlardan öğrenme, zevk alma, pozitif uyaran arama ve fark etme eğilimi) kadınlarda kişilik özelliği olarak daha yüksek (-0.63), yine büyüğe yakınsayan iki fark risk alıcılık (0.49) ve ket kontrolü -bir hissi ya da eylem dürtüsünü baskı altına alabilme- (-0.41)
Korku kategorisinde, kadınlar erkeklerden daha çabuk ve şiddetli korkuya sahipler ve acı eşikleri daha düşük. Gerçek dünya senaryolarında korku (-1.16), acı eşiği (0.51), acı toleransı (1.17) şeklinde.
Uzamsal kabiliyetlerde erkeklerin orta derece üstünlüğü var, ki zaten bu epeydir bilinen bir şey. Zihinde döndürme (0.66) -eğer yanılmıyorsam bu bilhassa geometrik şekilleri kapsıyor ve yön bulmada etkili-, uzamsal görselleştirme (0.48), çizgi açısı yargısı (0.49), bunların hepsi visuospatial yetinin parçaları zaten. Kadınların burada orta ölçekte daha önde olduğu bir konu ise nesnelerin yerlerini hatırlama (-0.31)
Matematik ve sayı kabiliyetlerinde ortalamada bir fark yok (gerçi, matematiğin uç kısımlarında erkeklerin daha önde olduğuna yönelik çalışmalar hatırlıyorum). Nesne-temelli eğilimlerde; Mekanik şeylere dair akıl yürütme (0.98), sistematiklik (1.21), mesleki eğilim -nesnelerle çalışılan iş sahalarına yönelim- (1.39), mühendisliksel ilgiler (1.39), şeylere ilgi ise (0.97). Bu, şurada açıkladığım “şeyler-insanlar” ekseniyle ilgili görünüyor. Kadınların ilgisi daha çok insanlara ve sosyal şeylere yönelik gibi görünüyor.
Sosyal ilişkiler kategorisini ise, yukarıda belirttiğimiz gibi, kadınlar domine ediyor. “İnsanlar-şeyler” ekseni (-0.93), empati (-0.91), ahlaki normlar (-0.57) toplumsal şeylere ilgi (-0.68),akranlara/arkadaşlara/çevreye bağlılık (-0.51), duygusal zeka (-0.47), gülümseme (-0.41), toplumdan duygusal yardım talebi (-0.41), ahlaki özgüven (-0.38) yüz tanıma (-0.36). Toplumsallığı ve sosyal ilişkileri ilgilendiren hemen her konuda ibre orta ya da büyük ölçüde kadınlara doğru kayıyor.
Dil yetisi konusunda büyük fark yok, ama orta ve küçük ölçekteki farkların hepsi kadınların lehine. Yazma (-0.57), imla (-0.50), okuma (-0.36) dil yeteneği (-0.37).
Depresyon ve negatif duygularda da kadınlar erkeklere nazaran daha öne çıkıyor. Majör Depresyon tanısı (-0.34), anksiyete (-0.59), toplumsal anksiyete (-0.36) nevrotizm (-0.31), utanma ve suçluluk (-0.29 ve -0.27)
Eş seçimi tercihlerinde yaş farkı kadınlar için *çok* daha önemli bir konu (-2.00), yine kadınlar maddi durumu(-0.76), hırsı (-0.50) ve sosyal statüyü (-0.34) daha fazla önemsiyor, erkeklerin daha fazla önemsediği ise fiziksel görünüm (0.55), ev idaresi ve aşçılık (0.56) ve iffetlilik (0.3)
Cinsel çatışmalarda, erkekler daha saldırgan taraf. Tecavüz (2.32), cinsel saldırganlık (0.62), ciddi partner şiddeti (0.42), partner cinayeti (1.06) ve cinsel kıskançlık (0.87).
“Çeşitli” kategorisinde de çeşitli özellikler var ama büyük bir farkın olduğu özellik var denemez.
Gayet kaliteli bir çalışma, farkların kökenine dair açıklamalar için makalenin tamamını okumayı öneririm.
Konuyla ilgili ileri okuma:
- Evolution and Gender — Rosemary Hopcroft
- Sex Differences in Cognitive Abilities — Diane Halpern
- Male, Female: The Evolution of Human Sex — David Geary
- Human Diversity — Charles Murray
