Nedensellik ve Thomizm – Alexander Pruss

//
733 Okunma
Okunma süresi: 3 Dakika

Aquinas’ın birincil/ikincil nedensellik modelinin olduğu bir Thomistik metafizik ele alalım. Ne zaman yaratılmış bir nedenin sonucu olsa bu etki yalnızca Tanrı’nın birincil nedensellik vasıtasıyla yaratılan nedenle müşterek olması sayesinde oluşur. Eğer Tanrı yaratılan sebeple müşterek hareket etmezse failin ikincil nedensel gücü, etkiyi üretmesi bakımından atıl kalacaktır. Başka bir taraftandansa Tanrı, ikincil nedenler söz konusu olmadan birincil nedensellikle bir şeye doğrudan sebep olabilir.

Bir kibrit çaktığımı varsayalım; fakat Tanrı ateşin sürtünmeye dayalı nedeniyle müşterek olmasın. Sonrasında kibrit çakılır ve ateş çıkmaması hariç bir çakılmış bir kibritin yaptığı her şeyi yapar. Şimdi şu iki senaryoyu düşünelim:

  1. Bir kibrit çakarım olağan bir şekilde ve Tanrı’nın müşterekliği içinde ateşe sebep olur.
  2. Bir kibrit çakarım. Tanrı müşterek olmaz ama yine de Tanrı mucizevi bir şekilde (1)’deki gibi bir ateşe sebep olur.

Bu iki senaryo da farklı olduğuna göre aralarında bir fark olmalı. Tanrı üzerinden ayrışamazlar, çünkü böyle bir şey Thomistik metafiziğin temel ilkesi ilahi basitliği ihlal eder. O halde yaratılanlar bazında ayrışmalılar. Eğer durum buysa kibrit çakmada veya ateşte (töz-ilinek ontolojisini alırsak, daha iyi bir tabirle, kibritte ve ateşte olan şeyde) ayrışıyorlardır, Tanrı müşterekliğiyle veya müşterek olmayarak kibrit çakmayı veya ateşi farklı kılıyordur.

Tanrı’nın müşterekliğinin kibrit çakmayı farklı kıldığını varsayalım. O halde senaryo (1)’de yaratılan gerçeklik ilahi bir şekilde müşterek olunmuş kibrit çakma olayını içerir. Şüphesiz ki bu olayın daha fazla ilahi müşterekliğe ihtiyacı yoktur, aksi takdirde gerilemeyle karşı karşıya kalırdık. Fakat yaratılan gerçeklikteki hiçbir nesne, birincil/ikincil nedensellik modelinde Tanrı’nın müşterekliği müdahil olmadan kendi başına herhangi bir etki yaratmaya muktedir değildir.

O halde Tanrı’nın müşterekliğiyle farklı kılınan şey ateş olmalı. Senaryo (1)’de kibrit ve Tanrı, ateşe neden olurken (2)’de sadece Tanrı neden oluyor. Bu da ateşi iki senaryoda farklı kılıyor. Ateşin özünün iki durumda farklı olduğunu belirtmek isterim: Olağan durumda Tanrı’nın müşterekliğiyle kibrit, ateşe en azından kısmen neden oluyor. Diğer durumdaysa kibrit ateşin özüne katılmıyor. Fakat detaylar bu yazı için önemli değil; önemli olan şey ateşin iki senaryoda da farklı olması.

Lakin bunun tatsız bir sonucu var: Eğer ateşin (1) ve (2) durumlarında metafiziksel bir şekilde farklı olması gerekiyorsa bundan Tanrı’nın doğrudan veya yaratılandan bağımsız olarak kibritin neden olduğu aynı etkiye neden olamadığı sonucu çıkar. Bu da sınırlı nedenin yettiği herhangi bir şeyin Tanrı tarafından doğrudan üretilebileceğine dayanan Thomistik ilkeyi ihlal eder. Tanrı, kibritin sebep olduğu bir ateşi doğrudan üretemez, bu da tezatlık oluşturacaktır.

Yani birtakım Thomistik ilkeler arasında çatışmayla karşı karşıyayız:

  • İlahi Basitlik
  • İlahi Kadir-i Mutlaklık
  • Birincil/ikincil Nedensellik modeli
  • Tanrı yarattığı bir şeyle müşterek halde sebep olduğu herhangi bir şeye doğrudan da sebep olabilir.

Bana kalırsa 3-5 Thomizm’de 6’dan daha merkezde. Yani 6’yı reddetmeye meyilliyim. Tanrı’nın bir yaratılan ile müşterek şekilde neden olabildiği her bir x nesnesi için Tanrı’nın niteliksel olarak tıpkı x gibi bir x* nesnesine neden olabileceği daha zayıf bir ilkeyi yerine koyabiliriz belki.

Tabii, (1) ve (2) kibrit ya da ateşte ayrışmalı derken fazla aceleci davranmış olabilirim. Belki de kibrit ve ateş arasındaki bir şeyde ayrışıyorlardır, yani bir göstergesel sebep ilişkisi [token causal relation] vardır. Bence bu iki sebepten dolayı sıkıntılı bir çözüm: Birincisi, var olan her şeyin töz ve ilinekten oluşması Aristotelesçiliğin merkezindedir. Göstergesel sebep ilişkisi [token causal relation] eğer herhangi bir yaratılanda değilse bunu ihlal edecektir. İkincisi, kibrit çakmak ve bu “arasındaki” şey muhabbeti ateşi üretmek için yeterli görünüyor; yoksa yukarıdaki argümanı kibrit çakmak ve kibrit çakmak yerine “arasındaki” şey muhabbetiyle işler hale getirebiliriz. Fakat hiçbir yaratılan Tanrı’nın müşterekliği olmaksızın bir etki yaratmaya muktedir değildir.

Alexander Pruss-Causation and Thomism“, (Erişm Tarihi: 27.11.2020)

Çeviren: Mert Mirza

Bir cevap yazın

Your email address will not be published.

Önceki Gönderi

Hayvanları Tanrı mı Yaratır? – Jonathan David Garner

Sonraki Gönderi

Arap ve İslam Metafiziği – Amos Bertolacci (Stanford Encyclopedia of Philosophy)

En Güncel Haberler Analitik Felsefe:Tümü