Neden hiçbir şey yerine bir şeyler vardır?
Sezgisel olarak hiçbir şeyin var olmadığı söylenebilir, ancak yine de siz ve ben, bir evren ve pek tabi başka şeylerle birlikte buradayızdır. Bizim ebeveynlerimizde vardır ve aynı şekilde bizim ebeveynlerimizin de ebeveynleri bulunur. Prebiyotik kimyasallara, yıldızlara ve Big Bang’e bakalım. Bütün bunlar nereden gelmiş olabilir? Elbette bir tür nihai açıklama olmalı öyle değil mi?
Tanrı’nın varlığına ilişkin kozmolojik argümanlar, Tanrı’nın her şeyin nihai açıklaması veya nedeni olduğunu öne sürerler. Bu tür argümanlar, dünyanın empirik bir gözlemi ile başlar -hareket veya nedenler veya var olan sıradan şeyler vardır- ve bu gözlemin Tanrı’nın varlığı tarafından açıklandığı sonucuna ulaşır.[1]
Bu makale, üç tür kozmolojik argümanı ele almaktadır.
1. İlk Nedene Dayalı Olarak Kozmolojik Argümanlar
St. Thomas Aquinas (1225-1274 CE), gözlemlediğimiz tüm nedensellik ve hareketin, nedensiz bir nedene veya hareketsiz bir hareket ettirici olan Tanrı’ya kadar izlenebileceğini savunue.[2] Kısaca:
- Nedenler ve hareket mevcuttur.
- Tüm nedensellik veya hareket, önceden bir neden veya hareketi gerektirir. Çünkü şeyler nedensiz yere gerçekleşemez ve hareket edemez.
- Ancak bu nedensellik veya hareket zinciri sonsuza kadar geriye gidemez. Nitekim bu imkansızdır.
- Bu nedenle bir ilk nedensiz neden veya ilk hareketsiz hareket ettirici olmalıdır.
- Nedensiz bir nedenin veya hareketsiz bir hareket ettiricinin en makul örneği Tanrı olacaktır.
- Bu nedenle Tanrı vardır.
(2)’ye itiraz edebilmek için, bir şeylerin nedensiz yere olabileceği iddia edilebilir.[3]
(3)’e itiraz edebilmek için, nedenlerin veya hareketin tam olarak neden sonsuz bir gerilemesi olamayacağı sorusu sorulabilir. Nitekim bu şaşırtıcı görünse de, nedensiz nedenler de öyledir.[4] Ayrıca bazı düşünürler, argümanda bir çelişki olabileceğini de iddia eder: Eğer her neden veya hareket, önceden bir neden gerektiriyorsa, o zaman Tanrı veya başka bir şey bundan nasıl hariç tutulabilir?[5]
(4)’ten (5)’e giden çıkarım da ise, Tanrı’nın varlığına itiraz edebilmek için, ilk neden ya da hareketsiz hareket ettiricinin neden akılsız bir fail olamayacağı sorusu sorulabilir ve bu Tanrı ya da Tanrı benzeri bir şey olmak zorunda da değildir.[6]
2. Kelam Kozmolojik Argüman
İlk Neden Argümanı, Tanrı’nın tüm nedensellik veya hareketin nihai yaratıcısı olduğunu savunurken, kelam kozmolojik argümanı daha sınırlıdır ve yalnızca Tanrı’nın evrenin var olmaya başlamasının nedeni olmasıyla ilgilidir.[7] Kısaca:
- Bir şey var olmaya başlarsa, onun varlığına bir şey neden olmuştur.
- Uzay ve zaman da dahil olmak üzere evren, zamanda sonsuz olarak geriye gidemez.
- Evren var olmaya başlamıştır.
- Dolayısıyla evrenin varlığına bir şey neden olmuştur.
- Zaman ve mekanın yaratıcısının en makul örneği, Tanrı gibi bir şey olabilir.
- Bu nedenle Tanrı vardır.
(1) için standart destek hem sezgisel hem de deneyseldir. Eğer şeyler nedensiz olarak var olmaya başlayabiliyorsa, bu neden daha sık olmaz? Deneyimlerimize göre böyle bir şey olamaz.
Bu argümanın önde gelen çağdaş savunucusu William Lane Craig’i izleyerek, (2) için hem felsefi hem de bilimsel kanıtları birbirinden ayırt edebiliriz.[8]
Temel felsefi kanıttaki iddia, gerçek fiziksel dünyada sonsuzlukların var olamayacağına ilişkindir. Örneğin, kimseyi dışarı çıkarmaya gerek kalmadan, sonsuz sayıda odası olan bir otel dolu olabilir ve benzer şekilde her biri sonsuz sayıda yolcu içeren sonsuz sayıda otobüs de mevcut olabilir.[9]
Temel bilimsel kanıt ise, evrenin sonsuz bir geçmişi olamayacağını öne süren kozmoloji ve termodinamikten ileri gelir.
Ancak bazı filozoflar ve bilim insanları, bu iddia edilen kanıtların her ikisine de itiraz etmişlerdir. Örneğin, evrenin var olmaya başlamadığına dair bazı bilimsel kanıtlar mevcuttur.[10]
(5)’e baktığımızda, buradaki yaratıcı neden Tanrı olmak zorundadır? Bunun yerine neden akılsız bir güç olmasın? Argümanın savunucuları bu soruya bazen şu yanıtı verirler:[11]
Bildiğimiz tüm nedenler ya mekaniktir ya da kişiseldir. Mekanik nedenler sadece doğa yasalarını izleyen olaylarken, kişisel nedenler ise kasıtlı -belki de özgür iradeli- seçimlerdir. Öte yandan doğa yasaları zamanın bir parçası gibi görünür ve evrenin yaratılışının da zamanın kendisi olduğu iddia edilir.
Bu nedenle argümanın savunucuları, yaratılışın basit bir doğa yasasının bir sonucu olamayacağını öne sürerler.
3. Olumsallık Argümanları
Olumsallıktan gelen kozmolojik argümanlar, olumsallık ve zorunluluk kavramlarına bağlıdır. Nitekim koşullu varlıklar mevcut olsa da onlar var olmayabilirler. Ancak buna karşılık, zorunlu bir varlık vardır ve onun var olmaması mümkün değildir. Ayrıca aynı terimler doğruları veya gerçeklikleri de tanımlarlar.[12]
En meşhur olumsallıktan gelen kozmolojik argümanı Gottfried Leibniz (1646-1716) geliştirmiştir.[13] Kısaca:
- Her olumsal varlık, varlığı için bir açıklamaya ve varlığının bir nedenine veya sebebine ihtiyaç duyar.
- Koşullu varlıklar, kendi varlıklarının nedeni veya sebebi olamazlar.
- Bu nedenle olumsal varlıkların varoluşunun açıklaması, olumsal olmayan bir varlık olmalıdır ve olumsal olmadığı için, o varlık zorunlu olarak var olmalıdır.
- Tüm olumsal varlıklar için en makul zorunlu olarak var olan açıklama Tanrı olacaktır.
- Bu nedenle Tanrı vardır.
(1)’in destekleyen şey, bazen “Yeterli Sebep İlkesi” olarak adlandırılan bir ilkedir ve buna göre hiçbir şey sebepsiz yere gerçekleşmemektedir.[14]
(2)’yi destekleyen şey, sezgi ya da deneyimdir. Çünkü olumsal bir varlığın bir şekilde kendi varoluşunu açıklaması ilginç görünmekle beraber, bu kesinlikle bizim deneyimimize ilişkin bir bilgi de olmayacaktır.
Bazı eleştirmenler, Yeter-Sebep İlkesi’ne itirazda bulunurlar. Örneğin bu itirazlardan bazıları, bir varlığın potansiyel olarak kendi kendini açıklayabileceği şeklindedir.[15]
Son olarak belki de (4)’deki bu zorunlu varlık, bir tür akılsız varlık veya doğa yasası da olabilir.
4. Tartışma
Kozmolojik argümanlarda ortaya konulan iddiaların temellendirilebilmesi için hem bilimsel hem de felsefi kanıtlara başvurulur. Bu argümanların hepsine yönelik en genel itiraz ise, son adımda ortaya çıkar. Nitekim bu son adımda nihai açıklama, Tanrı’dan başka bir şey değildir.
Evrenin var olmaya başladığını iddia etmek sezgilerimize aykırı görünse de aynı zamanda onun hiçbir zaman var olmaya başlamadığını iddia etmek de mantık dışı olacaktır. Buna Tanrı’nın neden olduğunu düşünmek ne kadar gizemli olsa da ilk nedenin var olmadığını düşünmek de o kadar gizemlidir. Dolayısıyla kozmolojik argümanlar, bu gizemleri aydınlatmaya çalışır.
Thomas Metcalf- “Cosmological Arguments for the Existence of God”, (Erişim: 18. 11. 2021)
Çeviren: Musa Yanık
Site Editörü: Taner Beyter
Dipnotlar
- [1] Kozmolojik argümanlar, a posteriori argümanlardır. Yani argümanın en az bir öncülü için gerekçelendirme, öncüllerinin gerekçelendirilmesi için yalnızca düşünceye ve yansımalara dayanan a priori argümanların aksine, empirik veya duyusal temellidir. Tanrı’nın varlığı için a priori bir argüman örneği, ontolojik argümanlardır; Tanrı’nın varlığına ilişkin a posteriori argümanların diğer örnekleri arasında tasarım argümanları yer alır. Bkz. Andrew Chapman, The Ontological Argument for the Existence of God, Tom Metcalf, Design Arguments for the Existence of God. Ayrıca a priori ve a posteriori ayrımı hakkında daha fazla tartışılması için bkz. Tom Metcalf, Theory of Knowledge. Filozofların genellikle kozmolojik argümanları Tanrı’nın varlığına dair en ikna edici argümanlar olarak görmesi dikkat çekicidir (PhilPapers).
- [2] Aquinas (2017 [1920], I, q.2, a3).
- [3] Kuantum mekaniği hakkında Smith’e (1993: 121-23) ve ayrıca Marc Bobro’nun Leibniz’s Principle of Sufficient Reason isimli çalışmasına bakınız.
- [4] Sonsuz gerileme argümanları için Cameron’a (2021) bakınız.
- [5] Bu itirazın bir versiyonu bazen bir soru şeklinde ifade edilir: “Tanrı’ya ne neden olmuştur?” Kozmolojik argümanların savunucuları, Tanrı’nın evrendeki olaylardan farklı olarak, belki de zorunlu bir varlık olduğu veya var olmaya başlamadığı için bir nedene ihtiyacı olmadığını iddia ederler. Bu girdide makaledeki diğer iki tür kozmolojik argümanlara bakınız.
- [6] Bu açığı kapatma girişimleri için bkz. O’Connor (2004) ve Rasmussen (2009).
- [7] Craig (1979: 42); Richardson (2021). Argümanın tarihi, en azından Gazzali’ye (c. 1058-1111 CE) kadar geri gider. Gazzali hakkında daha fazla bilgi için ayrıca bkz. John Ramsey, Al-Ghazālī’s Dream Argument.
- [8] Craig (1979: 65); bu adımların daha ayrıntılı tartışması için Reichenbach (2021: Bölüm 7)’e bkz.
- [9] Bkz. Oppy ve ark. (2021, Bölüm 5.1).
- [10] Grünbaum, 1991.
- [11] Krş. İçin bkz. Craig (1994: 117) ve Morriston (2000).
- [12] Bu kavramların daha fazla açıklaması için bkz. Andre Leo Rusavuk, Possibility and Necessity: An Introduction to Modality.
- [13] Aquinas (2017 [1920], I, q.2, a3)’da bir tür olumsallık temelli bir argüman sunmuştur. Ayrıca bkz. Gale ve Pruss (1999).
- [14] Genel bir bakış için bkz. Marc Bobro, Leibniz’s Principle of Sufficient Reason.
- [15] Belki zamanla kapalı döngüler olabilir. Bkz. Lewis (1976) ve Taylor Cyr, Time Travel.
Kaynakça
- Aquinas, T. (2017 [1920]). The Summa Theologiae of St. Thomas Aquinas (2 ed.). Ed. Kevin Knight. Tr. Fathers of the English Dominican Province.
- Cameron, R. (2021). Infinite Regress Arguments. In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Fall 2021 edition.
- Craig, W. L. (1979). The Kalām Cosmological Argument. Eugene, OR: Wipf and Stock.
- Craig, W. L. (1994). Reasonable Faith. Wheaton, IL: Crossway Books.
- Gale, R. M. and Pruss, A. R. (1999). A new cosmological argument. Religious Studies, 35(4), 461-76.
- Grünbaum, A. (1991). Creation as a Pseudo-Explanation in Current Physical Cosmology. Erkenntnis, 35(1), 233-254.
- Lewis, D. (1976). The paradoxes of time travel. American Philosophical Quarterly, 13(2), 145-152.
- Morriston, W. (2000). Must the Beginning of the Universe Have a Personal Cause? A Critical Examination of the Kalam Cosmological Argument. Faith and Philosophy, 17(2), 149-169.
- O’Connor, T. (2004). “And This All Men Call God.” Faith and Philosophy, 21(4), 417-35.
- Oppy, G.; Hájek, A.; Easwaran, K.; and Mancosu, P. (2021). Infinity. In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Fall 2021 edition.
- PhilPapers. (N.d.). Survey results. 2020 PhilPapers Survey.
- Pires, A. (2016). Hospitality at the Grand Hilbert Hotel. The Institute Letter, Spring 2016.
- Rasmussen, J. (2009). From a Necessary Being to God. International Journal for Philosophy of Religion, 66(1), 1-13.
- Richardson, K. (2021). Causation in Arabic and Islamic Thought. In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Fall 2021 edition.
- Reichenbach, B. (2021). Cosmological Arguments. In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Fall 2021 edition.
- Smith, Q. (1993). The Uncaused Beginning of the Universe. In W. L. Craig and Q. Smith, Theism, Atheism, and Big Bang Cosmology (Oxford: Clarendon Press), 108-140.