0. Giriş
Tim Stratton, FreeThinkingMinistries web sitesini yöneten bir apolojist. “Natüralizme Karşı Özgür Düşünme Argümanı (FAAN)” adını verdiği bir argümanı var. Argüman şöyle:
“Özgürce düşünmek” liberteryen özgür iradeyi gerektirir ve bu da bir ruha sahip olmayı gerektirir; ve bu ise bir Tanrı’nın var olmasını gerektirir, o halde eğer Tanrı varsa Natüralizm yanlıştır. “Kısaca Özgür Düşünme Argümanı” adını koyduğu argümanında şöyle diyor;
- Eğer natüralizm doğruysa, maddi olmayan insan ruhu var olamaz.
- Eğer ruh yoksa, liberteryen özgür irade de yoktur.
- Eğer liberteryen özgür irade yoksa rasyonalite ve bilgi de mevcut değildir.
- Rasyonalite ve bilgi vardır.
- O halde, liberteryen özgür irade vardır.
- O halde, ruh vardır.
- Öyleyse, natüralizm yanlıştır.
- Ruhun varlığına yönelik en iyi açıklama Tanrı’nın var olmasıdır.
Yazımda, bu argümanla ilgili problemin özünü göstereceğim.
1. Gerekçelendirme
Gördüğüm kadarıyla esas problem 3. öncülde. Stratton bunun hakkında şöyle söylüyor;
Mantıken, eğer Natüralizm doğruysa ateistler (veya benzer pozisyondaki başkaları) bilgiye sahip olamazlar. Bilgi, ‘gerekçelendirilmiş doğru inanç’ olarak tanımlanır. Kişi, doğru inançlara sahip olabilir, ancak bu inançlara dair gerekçelendirme veya güvencelere sahip değilse söz konusu inançlar bilgi olarak tanımlanamaz. Eğer kişi özgürse en sağlam açıklamayı çıkarsayamazsa, o halde inançlarının gerçekten de en sağlam ve makul açıklama olduğuna dair bir gerekçe yoktur. Gerekçe yoksa, bilginin içi boşalır. Geriye ise yalnızca soruya yalvarma mantık hatası kalır. (question-begging assumptions) *
Stratton bilgi tanımı olarak “gerekçelendirilmiş doğru inanç”ı kullanıyor, çağdaş epistemolojinin modası geçmiş bu tanımlama hakkında ne düşündüğü ile pek ilgilenmiyor ancak şimdilik bunu geçelim ve devam edelim.
Sanıyoruz ki o Natüralizmin “doğru inançlara sahip olabileceğini” söyleyerek Natüralizm için doğru inançlara sahip olmanın mümkün olduğunu kabul ediyor gibi görünüyor ancak doğru inançlara sahip olmak için gerekçelendirmeye de ihtiyaç olduğu doğru değil. O halde soru şu; Natüralizm gerekçelendirmeyi neden dışlasın ki? Onun, Natüralizmin neden gerekçelendirmeye sahip olamayacağına dair tüm söylediği şudur;
Eğer bir kişi en sağlam ve makul açıklamayı özgürce çıkarsayamazsa, o halde inançlarının gerçekten de en sağlam ve makul açıklama olduğuna dair bir gerekçe yoktur.
Burada tam olarak ne oluyor?
2. Determinizm
Natüralizm üzerine şu fikir ile başlayalım o halde; “Var olan her şey nedensel olarak Bigbang’in başlangıç koşulları ve doğa yasaları tarafından belirlenmiştir.” Bu bana olmazsa olmaz gibi gelmiyor. Nihayetinde fizik yasaları indeterministik (determinist/belirlenimci olmayan) de olabilir. Natüralizm (epey makul bir iddia olarak) doğal olmayan/doğa üstü nedenlerin var olmadığını söyler, ancak her durumda evrenin başlangıç koşulları tarafından belirlendiğini söylemez ki. Belki de kuantum teorisinin de önerdiği gibi fizik yasaları indeterministiktir ve dünyanın evrimi rastlantısaldır. Bu iddia doğru da yanlış da olabilir. Tabi ki Natüralizmin bu soruyu tek başına çözemeyeceği ortada görünüyor. Yine de nereye kadar gidebileceğimizi görmek için öyleymiş gibi yapalım.
Şimdi soru şu; eğer konu natüralizm veya indeterminizm ise ve doğru inançlara sahipsem, bu doğru inançları gerekçelendirebilir miyim? Stratton ‘hayır’ diyerek cevaplıyor, ve bunun nedeni olarak “En sağlam ve makul açıklamayı özgürce çıkarsayamamamı” görüyor.
Ancak neden bir şeyi özgürce çıkarsamak zorunda olayım ki? Onun önerdiği türden bir özgürlüğe sahip olmak zorunda olduğumuzu sanmıyorum. Şöyle de olabilir.
Farz edelim ki, katı determinizm doğru, hatta öyle ki “İnsanlar fizik ve kimya yasalarına bağlı maddi mekanizmalardan başka bir şey değildir.”, ”Kemiklerimiz kimyasal çuvallardır.”, veya “Etten robotlarız”; ve kesinlikle bir ruha ve liberteryen özgür iradeye sahip değiliz diyelim.
Eğer öyleyse, sahip olduğumuz tüm inançlarımız zihnimiz veya beynimizin içindeki şeyde olup evrenin başlangıç durumuna kadar geriye gidebilecek bir zincirde dahil olmak üzere, kendisinden önceki öncül durumlarda dahil olmak üzere kendi kendinin nedenidir.
Bunun başka türlü olması benim açımdan mantıken mümkündür, ancak gerçekten de başka bir fiziksel ihtimal yok gibi görünüyor.
3. Karşı Örnekler
Bu durumda diyelim ki şöylesi bir inancım var;
A) Tim Stratton FAAN’ın yazarıdır.
Bu muhtemelen bir doğru inançtır. Eğer Natüralizm ve determinizm doğruysa bunun için bir gerekçelendirmeye sahip olabilir miyim? Diyelim ki şöyle iki doğru inancım daha var:
B) Tim Stratton’un FAAN’ı savunduğu ve bu argümanın yazarı olduğunu gösteren farklı türden YouTube videoları ve yazılar vardır.
C) Hiç kimse söz konusu argümanı bu kadar çok yazı ve YouTube videosunda savunan birinin, bunu yanlışlıkla yaptığını kolayca gösteremez.
Naturalizm ve determinizme dair sahip olduğum hiçbir şey, bu iki inanca sahip olmamı engellemiyor. Belki onlar zihin durumlarından ziyade yalnızca naturalistik beyin durumlarıdır (elbette bu ifadelerin beyin durumları dışında bir şey ifade ettiğini varsayarsak). Belki de Natüralizm söz konusu olduğunda, “zihin durumlarındansa” (bu ifadenin beyin durumlarından daha farklı bir şeyi ifade ettiğini varsayıyorum) onlar belki de yalnızca beyin halleridir. Argümanın gereği olarak da aynı olgunun geçerli olduğunu varsayalım.
Bana öyle geliyor ki, Stratton’un şu ana kadar söylediği hiçbir şey, sahip olduğum inançlarımın belirli beyin durumlarıyla ilişkili olmasının B ve C’nin A inancımın nedensel zincirinin bir parçası ihtimalini ortadan kaldırmıyor. Beynimde, B ve C uzerine dusundugumde A inancina sahip olmama sebep olan bazi kimyasal reaksiyonlar olabilir.
O zaman belki de soru şu olmalı: B ve C inançlarım neden A inancına sahip olmam için bir gerekçe olmasın? Başka bir deyişle bu neden Stratton’ın FAAN’ın yazarı olduğu ve bu argümanla ilgili başkalarının değil de onun onlarca farklı yazısı ve videosu olan kişi olduğu inancımı gerekçelendirmesin?
Bu söylediklerim bana tamamen tutarlı gibi görünüyor. Aslında aşağı yukarı bahsettiğim bu nedenlerden dolayı onun söz konusu argümanın yazarı olduğuna inanıyorum. Onun bu argümanı yazdığını hiç görmedim ve onunla tanışmadım, argümanını okuduktan sonra da onunla hiç buluşmadım. Yazdığı yazılar ve videoları gibi sahip olduğum kanıtlara bakarsam sahip olduğum inançlarımla ilgili değerlendirmelerim epey güvenilirdir. (İnsanlar genellikle argümanların yazarlarını bu yoldan düşünmezler.) Demin bahsettiğim inançlarımın hiçbirini özgürce seçmedim. Makalelerini okumak, bu makalelerin yazarının o olduğuna inanmam için yeterli oldu. İnsanlardan elde ettiğim deneyim, insanların gerçek olmayan şeyleri kolayca sezebildiğine inanmamı sağladı. Ben de bu bahsettiklerime dayanarak söz konusu argümanın yazarının o olduğuna inandım. Bu bana epey tutarlı ve makul görünüyor. Eğer durum buysa, liberteryen özgür iradeye sahip olmaksızın “rasyonalite ve bilgi” sahibi olabilirim, bu nedenle de 3. öncül yanlış olmalıdır.
4. Sonuç
Eğer Stratton bunun bir gerekçe olduğunu düşünmüyorsa, bir sebepten dolayı, benim bildiğimden farklı bir şekilde açıklıyor olmalı. Veya ben bunun tam olarak nasıl bir şey olduğunu anlayamadım.
Böylece durumun gerekçelendirilmiş inanç örneği olamayacağını göstermek için o, böyle bir durumun mümkün olduğunu veya gerekçelendirme olmaksızın mümkün olmadığını göstermek zorundadır. Açıkçası Natüralizm ve determinizm bana bunu gösterebilir. Belki tüm ihtiyacımız doğru inançlara sahip olmak (Stratton bunu da hesaba katmalıdır) ve bu inançların nedensel olarak birbirleriyle bağlantılı olabileceğini kabul etmektir. Fakat söz konusu argüman için inançların yalnızca beyin durumları olduğunu varsayıyorum, bu fiziksel durumlar “kemiklerden oluşan kimyasal torba” veya “etten robotlar” olabilir. Açıkçası bunlar beyin durumları da dahil olmak üzere fiziksel durumlarla nedensel olarak ilişkili olabilir.
Tüm karşı senaryolar göz önüne alındığında; A doğru inancına sahibim, B ve C gibi onunla ilişkili başka inançlarım var ve bu inançlar A inancına inanmama kaynaklık ederler. Burada önemli olan B ve C’nin A inancımla nasıl ilişki olup onu gerekçelendirdiğidir, konu A inancıma sahip olup olmamamın onlarla tesadüfen ilişkili olması değildir.
Doğru tarzda oldukları sürece nedensellik konusu alakasız görünüyor; A’ya inanıyorum çünkü onlara inanıyorum. Uygun koşulların ikisi de burada karşılandığına göre bu bir gerekçelendirme örneği olarak görülebilir. Öyleyse bu argüman geçersizdir. FAAN argümanına karşı birçok eleştiri getirilebilir ancak ben burada birini sunmayı tercih ettim. Diğer yandan bu eleştiri bana değil kaynağını Peter Van Inwagen’in “C. S. Lewis’in Natüralizme Karşı Argüman”ı metninden alıyor. Aslında Stratton’ın argümanı, Lewis’in argümanının yeniden düzenlenmiş bir versiyonudur ve benzer sebeplerden dolayı başarısızdır.
Çevirmen Notu: * Question-begging assumptions (soruya yalvarma mantık hatası)
Alex Malpass- “The problem with the FreeThinking Argument Against Naturalism”, (Erişim Tarihi:11.06.2020), Erişim Kaynağı: https://useofreason.wordpress.com/2019/02/12/the-problem-with-the-freethinking-argument-against-naturalism/
Çeviren: Taner Beyter
Çeviri Editörü: Berk Celayir
