Eğer Tanrı’nın var olup olmadığını, yaşamın bir amacı olup olmadığını, güzelliğin bakan kişinin gözünde güzel olup olmadığını, eylemleri neyin doğru ya da yanlış yaptığını veya bir yasanın adil ya da doğru olup olmadığını merak ettiyseniz o zaman felsefe hakkında da düşünmüşsünüzdür ve bunlar felsefenin üzerinde durduğu bazı konulardır.
Peki ya felsefe nedir? Sorunun kendisi aslında felsefi bir sorudur ve bu makale bu soruya bazı cevaplar aramaktadır.
1. Felsefeyi Tanımlamak
En genel tabiriyle felsefe, bilgeliği, doğruyu ve bilgiyi arama uğraşıdır.[1] Nitekim, kelimenin kendisi Yunancada “bilgelik sevgisi” anlamına gelmektedir.
İnsanlar evrenin doğasını ve kendimizi, insan bilgisinin sınırları, değerlerini ve hayatın anlamı gibi derin ve temel soruları düşündüklerinde aslında felsefe hakkında düşünürler. Felsefi düşünce dünyanın her yerinde, bugün ve geçmişte bulunmuştur.[2]
Akademik dünyada felsefe, belirli bir çalışma alanını bilimler ve diğer beşeri bilimler gibi başka alanlardan ayırır. Filozoflar tipik olarak, diğer araştırmacıların sorularından daha geniş veya temel soruları ele alırlar.[3] Örneğin fizikçiler olaylara neyin sebep olduğunu araştırırken, filozoflar nedenselliğin varlığını sorgularlar; tarihçiler adalet için savaşan figürleri incelerken, filozoflar adaletin kendisinin ne olduğunu ya da nedenlerinin gerçekten adil olup olmadığını sorgularlar. Ekonomistler sermayenin tahsisiyle ilgilenirken, filozoflar kapitalizmin etik değerlerini tartışırlar.
Bir konu titiz, deneysel çalışmaya uygun hale geldiğinde, kendi alanına “dış kaynaklık” yapma eğilimindedir ve günümüzde artık “felsefe” olarak değerlendirilmemektedir. Örnek vermek gerekirse, doğal bilimler önceleri “doğal felsefe” olarak adlandırılmaktaydı; ancak günümüzde maddenin atomlardan mı oluştuğunu yoksa sonsuz bölünebilir mi olduğunu yalnızca düşünmüyoruz: bilimsel deneyler kullanıyoruz. [4] Ve farklı doktora derecelerinin çoğu, sosyoloji veya kimya alanında olsalar dahi “felsefe doktorası” olarak adlandırılmakta.
Felsefi konular doğrudan deneysel yollarla araştırılamaz.[5] Örnek olarak toplumların eşitliğe özgürlükten daha fazla öncelik vermesi gerekip gerekmediğini test eden bir laboratuvar deneyi hayal etmeye çalışın, yapmamız gerektiğine insanların inanıp inanmadığını değil, gerçekten yapmamız gerekip gerekmediğini test eden bir deney. Mikroskopta ahlaki değer neye benzer?
Akademik felsefenin ana yöntemi, argümanlar (yani, bazı sonuçları haklı çıkarmayı amaçlayan nedenler) oluşturmak ve değerlendirmektir. Bu gibi sonuçlar, bir teorinin doğru veya yanlış olması veya bir kavramın doğru analizi veya tanımı ile ilgili olabilir. Bu argümanlar genellikle en azından kavramsal, entelektüel veya a priori, yani deneysel olmayan içeriğe sahiptir. Ve filozoflar genellikle ilgili bilimsel bilgiyi argümanlara öncül olarak dahil eder.[6]
2. Felsefe Dalları
Felsefe temel sorularla ilgilenir. Ama felsefe özellikle hangi sorularla ilgilenir? İşte standart bir kategorizasyon:[7]
- Mantık: Mantıkçılar iyi ve kötü argümanlar ve akıl yürütme konularını ele alırlar ve önermeleri, cümleleri veya argümanları ifade etmek için kullanılan biçimsel, sembolik dilleri incelerler.[8]
- Metafizik: Metafizikçiler, ne tür varlıkların var olduğunu, dünyanın ve bileşenlerinin nelerden oluştuğunu, nesnelerin veya olayların birbirine karşı nelere yol açabileceğini veya neleri açıklayabileceğini inceler. [9]
- Epistemoloji: Epistemologlar bilgiyi, kanıtı ve gerekçelendirilmiş inancı inceler. Bir epistemolog, duyularımıza güvenip güvenemeyeceğimizi ve bilimin güvenilir olup olmadığını araştırabilir.[10]
- Değerler: Değer teorisinde filozoflar, diğer konuların yanı sıra ahlak, politika ve sanatı incelerler. Örneğin: Yanlış eylemleri yanlış yapan nedir? İyi insanları ve iyi yaşamları nasıl belirleriz? Bir toplumu adil veya adaletsiz yapan nedir?[11]
Bu alanlarda birçok alt dal bulunmaktadır. Bilim, sanat, edebiyat ve din gibi diğer birçok alanın da kendisine ait bir felsefesi vardır. Örneğin, bilim filozofları kuantum mekaniğini yorumlamaya yardımcı olabilir. Öte yandan, din filozofları genellikle Tanrı’nın varlığıyla ilgili tartışmaları ele alır.[12]
Feminist felsefe ve Africana felsefesi gibi belirli popülasyonlar veya topluluklar hakkında da benzersiz ve önemli felsefi tartışmalar vardır.[13] Her kültürden insan, Batı felsefesi derslerinde tartışılan isimlerden daha fazlası, felsefeye katkıda bulunur.[14] Batı akademik felsefesi, Batılı olmayan kültürlerden gelen sesleri ve kadın seslerini ihmal etmiştir.[15]
Filozoflar bazen, epistemolojide istatistiklerin biçimsel araçlarını ve zaman felsefesindeki özel görelilikten gelen kavrayışları kullanmak gibi diğer alanlardan araçlar, bilgi ve dil ithal ederler.[16] Varoluşun tamamını en geniş ve en temel şekilde anlamak projeniz olduğunda,[17] alabileceğiniz her türlü yardıma ihtiyacınız vardır.
3. Felsefenin Amaçları
Akademik felsefe, kimya ve fiziğin yaptığı gibi bir fikir birliği bilgisi bütünü sunmaz.[18] Felsefi sorular doğru cevaplara sahip midir? Felsefi ilerleme var mıdır? Felsefe zamanla doğruya daha mı çok yaklaşır?[19] Bunların hepsi felsefenin uğraştığı tartışma konularıdır[20] ve felsefi tartışmalar nadiren kesin olarak çözülür.
O zaman amaç nedir? İşte bazı cevaplar:[21]
- Gerçeği nerede ve ne olursa olsun keşfetmek.[22]
- Hayatlarımızı nasıl daha iyi yaşayacağımızı öğrenmek.[23]
- Güçlü ve zayıf yönleri dahil olmak üzere kendi görüşlerimizi anlamak.
- Kendi hayatlarımızı incelemek ve seçimlerimiz ve seçimlerimizin sonuçları hakkında daha bilinçli olmak.
- Daha iyi düşünmeyi ve akıl yürütmeyi öğrenmek. Hatırlayın: Felsefenin ana yöntemi, argümanları sunmak ve incelemektir. [24]
Tartışmalı olarak, hepimiz doğal olarak bazı felsefi sorularla halihazırda ilgileniyoruz. Birçok insan felsefenin çok keyifli olduğunu düşünür. Ve eğer cevaplar mevcutsa, felsefi soruların cevaplarını bulmanın çok önemli olduğunu tartışmak zordur. Örneğin, köleliğin yanlış olduğunu ve bilimsel fikir birliğinin genel olarak güvenilir olup olmadığını bilmek önemlidir. Bu soruların cevaplarını, bulmak en azından mümkün olduğu sürece, bulmayı denemeliyiz.
Ayrıca, felsefe eğitimi ile GRE puanları ve profesyonel okula kabul gibi diğer akademik alanlarda yüksek başarı arasında güçlü ilişkiler vardır.[25]
4. Sonuç
Felsefeyi diğer alanlarla karşılaştırdık. Felsefenin dallarına değindik ve felsefenin amaçlarına veya yararlarına göz attık. Ama gerçekte felsefe nedir? Şimdiye kadar söylediğimiz her şeyi göz önünde bulundurarak, aşağıdaki gibi en azından kısmi bir “felsefe” tanımı sağlayabiliriz:
Neyin değerli ve paha biçilemez olduğu da dahil olmak üzere dünya hakkındaki temel soruları belirlemeye ve yanıtlamaya çalışan, büyük ölçüde (ancak yalnızca değil) deneysel olmayan bir araştırma.
Bu iyi bir tanım mı? Bu da felsefi bir soru.
Teşekkür
Bu metin, Shane Gronholz, Chelsea Haramia, Dan Lowe ve Nathan Nobis’in yorum ve önerilerinden büyük ölçüde yararlandı.
Notlar
- [1]Berkeley 2003 [1710]: 5; Blackburn 1999: 1.
- [2] Sahip olduğumuz en eski biçimsel felsefe yazılarından bazıları, Sokrates ve Platon’dan önce yazdıkları için “Pre-Sokratikler” olarak adlandırılan bir grup eski Yunan filozofuna atfedilir (kıyas için bkz. Curd 2019). En eski Upanishad’lar daha da geriye gidebilir (Olivelle 1998: 4, ve devamı).
- [3] Bu Encyclopaedia Britannica’nın tanımına benzer: “Gerçekliğin bir bütün olarak; rasyonel, soyut ve metodik olarak değerlendirilmesi veya insan varoluşu ve deneyiminin temel boyutları.”
- [4] Bkz. Ör. Berryman 2020 antik atomizm üzerine.
- [5] Metcalf 2018.
- [6] Çoğu filozof, bilimlerin geleneksel felsefi konularla ilgili bilgiler sağladığına inanır. Yani, çoğu filozof, felsefenin doğa bilimleri tarafından bilgilendirilmesi gereken “natüralizm” meta-felsefesini onaylar. Natüralizm için olağan gerekçelendirme, fikir birliğine yönelik eğilimleri de dahil olmak üzere doğa bilimlerinin geçmişine dayanmaktadır. Bkz. Bourget ve Chalmers 2014: 476; Metcalf 2018; ve Papineau 2019. Bilimin geleneksel felsefi konularla ilgisine dair örnekler için bkz. Ingram ve Tallent (2019: § 8); Wilce 2019; ve Knobe ve Nichols 2019. Bu örneklerde, özel görelilik zaman felsefesiyle ilgili olabilir,kuantum mekaniği mantık felsefesiyle ilgili olabilir, ve sosyal bilimler etik ile ilgili olabilir.
- [7] Bu, yaygın antolojilerin sınıflandırmalarının bir versiyonudur. Bkz. Ör. Blackburn 1999: vii ve Rosen vd. 2015.
- [8] Mantıkçılar aynı zamanda zorunluluk (McNamara 2019), gereklilik ve olasılık, (Garson 2019) ve yararlı mantıkların aynı anda hem doğru hem de yanlış cümleler içerip içermeyeceğini inceleyebilirler (Priest ve diğerleri 2019).
- [9] Van Inwagen and Sullivan 2019.
- [10] Steup 2019; Metcalf 2020.
- [11] Değer teorisyenleri, hayvanlara karşı yükümlülüklerimiz (Gruen 2019) ve hükümetlerin meşru olup olamayacağı (Peter 2019) gibi belirli konuları da inceler. Uygulamalı etiğe genel bir bakış için Haramia 2018’e (The entry on applied ethics in 1000-Word Philosophy) bakınız.
- [12] Nitekim, insanların birçok bağlantı gördüğü bir alan da dindir.. Öyleyse felsefe ve din arasındaki fark nedir? Bu cevaplanması kolay bir soru değildir, ancak çoğu dini uygulama, ortak bir başlangıç noktasından, üzerinde uzlaşılmış varsayılan bilgi topluluğundan kaynaklanır ve bu inançların neredeyse tamamı Tanrı veya tanrılar, ahiret ve dindar bir yaşamın nasıl yaşanacağı ile ilgilidir. Diğer yandan, felsefede her şey sürekli olarak sorgulanabilir ve konular tanrılardan ve ahiretten çok daha geniştir.
- [13] Bkz. Ör. McAfee 2019 ve Outlaw 2019.
- [14] Van Norden 2017.
- [15] Bkz. Ör. Van Norden (op. Cit.) ve Buxton ve Whiting 2020.
- [16] Gerçekten de, popüler meta-felsefi görüşlerden biri, felsefenin doğa bilimlerinin yöntemlerini kullanması gerektiğini söyleyen bir görüş olan felsefede metodolojik natüralizmdir. Bazı doğa bilimciler, geleneksel felsefi yöntemlerin yerini bilimsel yöntemlerin alması gerektiğini söyleyecek kadar ileri giderler. Daha fazla tartışma için Metcalf 2018 ve Papineau 2019’a bakabilirsiniz. Diğer alanlardan bilgi ve araçlara gelince, istatistiksel ve olasılıksal analiz felsefenin birçok alanında yaygındır (örneğin Weisberg 2019) ve özel görelilik bize zaman felsefesi hakkında önemli bir şeyler söyleyebilir. (Ingram ve Tallant 2019).
- [17] Ve belki de var olmayan nesneler; bkz. Reicher 2019.
- [18] Bourget ve Chalmers 2014. Muhtemelen birçok felsefi soru hakkında fikir birliği var, ancak bu soruları akademik felsefede ele almıyoruz, en azından artık. Örneğin, neredeyse herkes köleliğin yanlış olduğunu ve eğer ki herkesin varsa kadınların da oy hakkı olması gerektiğini biliyor. Bazı belirgin felsefi keşiflerin genel bir incelemesi için bkz. Gutting 2009.
- [19] Kıyas için bkz. Chalmers 2015.
- [20] Örneğin, Miller 2019
- [21] Felsefenin doğası veya amacı hakkında bazı diğer ifadeler için. Bierce 2008; de Montaigne 1987: 204; Russell 2010: 20
- [22] Bierce 2008.
- [23] De Montaigne 1987: 204.
- [24] Bkz. Ör. Groarke 2019.
- [25] Daily Nous (tarihsiz) Bununla birlikte, bunun ne oranda bir “seçilim önyargısı” olduğunu – zaten zeki olan insanlar felsefe okurlar – ve bunun ne oranda bir “tedavi etkisi” olduğunu, yani felsefe alanında uzmanlaşmanın sizi gerçekten daha akıllı kıldığını henüz bilmiyoruz.
Referanslar
- Berkeley, George. 2003 [1710]. A Treatise Concerning the Principles of Human Knowledge. Mineola, NY: Dover Philosophical Classics.
- Berryman, Sylvia. 2019. “Ancient Atomism.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/atomism-ancient/
- Bierce, Ambrose. 2008. “The Devil’s Dictionary.” In Project Gutenberg (ed.), Project Gutenberg. https://www.gutenberg.org/files/972/972-h/972-h.htm
- Blackburn, Simon. 1999. Think: A Compelling Introduction to Philosophy. Oxford, UK and New York, NY: Oxford University Press.
- Bourget, David and David J. Chalmers. 2014. “What Do Philosophers Believe?” Philosophical Studies 170(3): 465-500.
- Buxton, Rebecca and Lisa Whiting. 2020. The Philosopher Queens: The Lives and Legacies of Philosophy’s Unsung Women. London, UK: Unbound Publishers.
- Chalmers, David J. 2015. “Why Isn’t There More Progress in Philosophy?” Philosophy 90(1): 3-31.
- Curd, Patricia. 2019. “Presocratic Philosophy.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/presocratics/
- Daily Nous. n.d. “Value of Philosophy.” http://dailynous.com/value-of-philosophy/
- De Montaigne, Michel. 1987. Complete Essays. Tr. M. A. Screech. London, UK: Penguin Books.
- The Editors of Encyclopaedia Britannica. N.d. “Philosophy.” In The Editors of Encyclopaedia Britannica (eds.), Encyclopaedia Britannica, Online Edition. https://www.britannica.com/topic/philosophy
- Garson, James. 2019. “Modal Logic.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/logic-modal/
- Groarke, Leo. 2019. “Informal Logic.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/logic-informal/
- Gruen, Lori. 2019. “The Moral Status of Animals.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/moral-animal/
- Gutting, Gary. 2009. What Philosophers Know: Case Studies in Recent Analytic Philosophy. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
- Haramia, Chelsea. 2018. “Applied Ethics.” In Nathan Nobis et al. (eds.), 1000-Word Philosophy. https://1000wordphilosophy.com/2018/02/13/applied-ethics/
- Ingram, David and Jonathan Tallant. 2019. “Presentism.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/presentism/
- Knobe, Joshua and Shaun Nichols. 2019. “Experimental Philosophy.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/experimental-philosophy/
- Markosian, Ned. 2019. “Time.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/time/
- McAfee, Noëlle. 2019. “Feminist Philosophy.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/feminist-philosophy/
- McNamara, Paul. 2019. “Deontic Logic.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/logic-deontic/
- Metcalf, Thomas. 2018. “Philosophy and Its Contrast with Science.” In Nathan Nobis et al. (eds.), 1000-Word Philosophy. https://1000wordphilosophy.com/2018/02/13/philosophy-and-its-contrast-with-science/
- Metcalf, Thomas. 2020. “Epistemology, or Theory of Knowledge.” In Nathan Nobis et al. (eds.), 1000-Word Philosophy. https://1000wordphilosophy.com/2020/08/24/epistemology-or-theory-of-knowledge/
- Miller, Alexander. 2019. “Realism.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/realism/
- Olivelle, Patrick (tr. and ed.). 1998. The Early Upaniṣads: Annotated Text and Translation. New York, NY and Oxford, UK: Oxford University Press.
- Outlaw, Lucius T. Jr. 2019. “Africana Philosophy.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/africana/
- Papineau, David. 2019. “Naturalism.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/naturalism/
- Peter, Fabienne. 2019. “Political Legitimacy.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/legitimacy/
- Priest, Graham et al. 2019. “Paraconsistent Logic.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/logic-paraconsistent/
- Reicher, Maria. 2019. “Nonexistent Objects.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/nonexistent-objects/
- Rosen, Gideon et al. 2015. The Norton Introduction to Philosophy, Second Edition. New York, NY and London, UK: W. W. Norton & Company Ltd.
- Russell, Bertrand. 2010. The Philosophy of Logical Atomism. Oxford, UK: Routledge Classics.
- Sartwell, Crispin. 2019. “Beauty.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/beauty/
- Steup, Matthias. 2019. “Epistemology.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/epistemology/
- Van Inwagen, Peter and Meghan Sullivan. 2019. “Metaphysics.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/metaphysics/
- Van Norden, Bryan W. 2017. Taking Back Philosophy: A Multicultural Manifesto. New York, NY: Columbia University Press.
- Weisberg, Jonathan. 2019. “Formal Epistemology.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/formal-epistemology/
- Wilce, Alexander. 2019. “Quantum Logic and Probability Theory.” In E. N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2019 Edition. https://plato.stanford.edu/archives/win2019/entries/qt-quantlog/
İlgili Makaleler
- Applied Ethics by Chelsea Haramia
- Epistemology, or Theory of Knowledge by Thomas Metcalf.
- Philosophy and its Contrast with Science by Thomas Metcalf.
- All Essays at 1000-Word Philosophy: An Introductory Anthology
Yazar Hakkında
Tom, Alabama Mobile’daki Spring Hill College’da yardımcı doçenttir. Doktorasını Colorado Üniversitesi, Boulder’da felsefe alanında aldı. Etik, metaetik, epistemoloji ve din felsefesi konularında uzmanlaşmıştır. Tom’un isimleri Hesperus ve Phosphorus olan iki kedisi vardır.
Thomas Metcalf- “Philosophy”, (Erişim Tarihi: 19.10.2020), Erişim Kaynağı: https://1000wordphilosophy.com/2020/10/10/philosophy/
Çevirmen: Kaan Sungur
Çeviri Editörü: Göktuğ Koca
Ben de şöyle bir tanım getiriyorum felsefeye:
“Felsefe; niceliksek ölçümü güç ve fakat son tahlilde sonu olan misinaya sahip olta gibidir. Tabiatıyla misyonu, doğruyu/hakikati gün yüzüne çıkarmaktır.”
Niteliğine ve niceliğine güvenilmemeli misinanın, son raddede vicdanla tahkim edilmeli. Çünkü misina fizik alanın dışına çıkamaz. Hakikat ise fizik âleme sığmaz. Unutmamalı; vicdan, aklın sessiz rehberidir.