Her sene başında, birinci sınıf üniversite öğrencilerine şöyle bir soru sorarız: Aranızdaki kaç kişiye, orta öğretim öğretmenleri tarafından Wikipedia’yı kullanmamaları söylendi? Hiç şaşmaz, neredeyse tüm elleri havada görürsünüz. Wikipedia, anlık olarak; ücretsiz ve güvenilir bilgiler sunar. O halde niçin yeryüzündeki tüm öğretmenler sanki evrensel bir ilkeymiş gibi ona güvenmiyor?
Vikipedi tarafsızlık, güvenilirlik ve saygınlık konusunda topluluk-politikalarına sahiptir. Bu, tüm bilgilerin “doğru ve önyargısız bir biçimde sunulması” ve kaynakların üçüncü bir taraftan gelmesi gerektiği anlamına gelir. Bir Vikipedi maddesi oldukça dikkat çekici: “Konunun, güvenilir kaynaklardaki üçüncü taraflarca ele alınmış” olması halinde ilgili madde yayınlanabilirdir.
Vikipedi kar amacı gütmeden ve ücretsiz olarak 20 yılı aşkın bir süredir faaliyet gösteriyor; bu da onu bir internet başarısı öyküsü haline getiriyor. Doğruyu yanlıştan ayırmanın giderek zorlaştığı bir dönemde Wikipedia, gerçekleri teyit etmek ve yalan içeriklerle mücadele etmek için herkesin erişimine açık bir araçtır.
Wikipedia Niçin Bu Denli Güvenilir?
Pek çok öğretmen, Vikipedi sayfasında yalnızca konuyla ilgili uzmanlar değil, herkesin düzenleyip ekleme yapabileceğini söyler. Fakat bu, Wikipedia’daki yer alan bilgileri güvenilmez kılmak zorunda değil ki. Örneğin, Wikipedia’da komplo teorilerinin yayında kalması neredeyse imkansızdır.
Wikipedia’nın çevrimiçi gönüllüleri, yöneticileri ve botlar topluluğu popüler içeriklerin yayınlanması sürecinde, düzenlemelerin güvenilir kaynak ve alıntılara dayanmasını sağlar. Popüler içerikler binlerce kez incelenir. Georgia Institute of Technology’nin Bilgi İşlem Merkezi’nde görevli profesör Amy Bruckman gibi kimi medya uzmanları, bu titiz süreçten ötürü Wikipedia’daki yüksek-düzeyde düzenlenmiş olan bir makalenin şimdiye dek oluşturulmuş olan en güvenilir bilgi kaynağı olabileceğini ileri sürüyor.
Bilimsel bulguların en yaygın kaynağı olarak geleneksel akademik makaleler, genellikle, en fazla üç hakem tarafından incelenir ve sonra daha asla düzenlenmez.
Wikipedia’da, popüler olanlara göre daha az sıklıkta düzenlenmiş olan makaleler elbette daha az güvenilir olabilir. Fakat Wikipedia’daki bir makalenin nasıl oluşturulduğu ve düzenlendiğini öğrenmek kolaydır. Bir makale üzerinde yapılan tüm değişiklikler sayfanın “geçmiş”inde, makalenin içeriğiyle ilgili editörler arasında yaşanan anlaşmazlıklar ise sayfanın “tartışma” bölümünde arşivlenir.
Wikipedia’yı daha verimli bir şekilde kullanmak için, okul öğrencilerine bir makalenin bahsettiğimiz bu geçmiş ile tartışma bölümlerini bulma ve analiz etme öğretilmelidir; böylece makalenin güvenilirliğini hızlı bir şekilde inceleyebilir ve değerlendirmeye alabilirler.
Wikipedia’da Yer Alan Bilgiler Çok mu Yüzeysel?
Çoğu öğretmen, Wikipedia’da yer alan bilgilerin oldukça sığ olduğunu söylüyor; bilhassa yüksekokul öğrencileri için. Bu argüman, tüm gerçeklik-teyidi süreçlerinin geniş çaplı ve derinlemesine olması gerektiğini varsayar. Fakat böylesi bir şey; ilgili bir konuya dair ilk araştırmayı çevrimiçi olarak yürütmek için en iyi yol değildir. Geniş çaplı ve derinlemesine araştırmaların çok daha sonra; yani kaynağın güvenilirliliği saptandıktan sonra yapılması gerekir.
Buna rağmen, kimi öğretmenler (bizim önerdiğimiz), bilgilerin öğrenciler tarafından hızlı ve yüzeysel bir şekilde değerlendirilmesinin öğretilmesi gerektiği fikri karşısında dehşete düşüyorlar. Şayet Avustralya müfredatındaki genel becerilere bakarsanız, “eleştirel ve yaratıcı düşünmenin” derin ve kapsamlı düşünmeyi teşvik ettiğinin yazılı olduğunu görürsünüz. “Eleştirellik” ile “medya” okuryazarlığını bir araya getiren eğitimciler, çevrimiçi materyalin incelenmesinin yavaş ve eksiksiz olması gerektiğine inanmaya meyilli olabilirler. Fakat aslolan şu ki; internetteki herkesin ve her şeyin dikkatimizi çekmek için yarıştığı bir “ilgi ekonomisi“nde yaşıyoruz. Zamanımız değerlidir; bu nedenle de yalan çevrimiçi içerikle çok ilgilenmek ve potansiyel yanlış bilgi çukurlarına düşmek, çok değerli bir metayı yani dikkatimizi boşa harcamak anlamına gelir.
Daha İyi Medya Okuryazarlığı İçin Wikipedia Bir Araç Olabilir
Araştırmalar, Avustralyalı çocukların yalan haberleri fark etme konusunda yeterli eğitim almadığını gösteriyor. Her beş genç Avustralyalıdan yalnızca biri 2020 yılında, geçen sene, haberlerin güvenilir olup olmayacağını fark etmelerine yardımcı olacak olan bir ders aldıklarını ifade etmiştir. Apaçık bir şekilde görüldüğü üzere öğrencilerin daha fazla medya okuryazarlığı eğitimine ihtiyacı vardır; ve bu konuda Wikipedia iyi bir araç olabilir. Bunun bir yolu da “paralel okuma“dır (lateral reading). Bu, alışılmışın dışındaki bir online iddiayla karşı karşıya kaldıklarında, öğrencilerin bulundukları web sayfasını terk etmeleri ve yeni bir tarayıcı sekmesi açmaları gerektiği anlamına gelir. Akabinde de, güvenilir kaynakların karşılaştıkları iddiaya dair neler söylediğini araştırabilirler.
Wikipedia, ilkokul çağındaki öğrenciler için bile bu amaç için mükemmel bir eğitim aracı oynayabilir. Öğrenciler, alışılmadık bilgilerle ilk karşılaştıklarında, bu bilgilerin güvenilirliği kontrol etmek için ilgili Wikipedia sayfasına gitmeye teşvik edilebilirler.. Hakkında bir fikir sahibi olmadıkları bu bilgiler doğrulanabilir değilse, onu kenara bırakabilir ve yollarına devam edebilirler.
Tüm bunların yanı sıra daha deneyimli teyitçiler, her Wikipedia içeriğinin altında yer alan güvenilir referanslara da dikkat edebilir.
Açıkçası gelecekte, birinci sınıf lisans öğrencilerinin Vikipedia’nın değerini zaten yeterince kavramış bir biçimde sınıflarımıza adım atmış olmasını umuyoruz. Eğer umudumuz gerçekleşmiş olursa; bu aynı zamanda Avustralya’nın ilk ve orta dereceli okullarında yaygın bir kültürel değişimin gerçekleştiği anlamına da gelecektir. İçinde yaşadığımız Küresel İklim Değişimi ve pandemi döneminde, herkesin, gerçekleri uydurmalardan ayırabilmesi gerek. Wikipedia, bu problemin çözümünün bir parçası olabilir.
Rachel Cunneen & Mathieu O’Neil– “Students are told not to use Wikipedia for research. But it’s a trustworthy source“, (Erişim Tarihi: 05.11.2021)
Çevirmen: Taner Beyter
