Yaralı bir tavşan kulaklarını tıkayıp gözlerini kısar. Bu hareket bize sanki, hayvanların nasıl rahatsızlık duyduğunu gösteren bir “yüz buruşturma örneğinin” parçası gibidir.
Ağrı, aslında bir habercidir: Bize bir problemin olduğunu ve bu problemle ilgilenmemiz gerektiğini söyler. İnsanlar rahatsızlıklarını ve duyumsadıkları acıları ifade edebilir, ama bazen hayvanlar da epey zor zamanlar yaşar. Bu da bizi, Hayvanlara Dair Haftanın Tuhaf Sorusu’nda şunu sormaya yöneltti:
“Hayvanlar acıyı bizim hissettiğimiz gibi mi hissediyor; eğer öyleyse bunu nasıl anlarız?”
Bize Nerenin Acıdığını Göster
Evrimsel biyolog ve yazar olan Marc Bekoff, memelilerin hepsinin aynı sinir sistemini, nörokimyasalları, algıları ve duyguları paylaştığını ve bunların tümünün de acı deneyimiyle bütünleştiğini ifade ediyor. Bekof, bununla beraber, memelilerin bizim gibi acı hissedip hissetmediklerinin bilinmediğini fakat bunun, onların acıyı deneyimlemedikleri anlamına gelmediğini söylüyor. Hayvanların, özellikle de evcil hayvanların, fiziksel acıyı nasıl hissettiğine dair elimizde bazı ipuçları mevcut. Örneğin, Dorothy Brown‘ın köpeği Foster’ın bir araba kazasından sonra ampute edilen bacağında hayalet uzuv ağrısı vardır.
Foster’ın tedavi için getirildiği Pennsylvania Üniversitesi Veteriner Hastanesi’nde cerrahi eğitmeni Brown, “Hızla uyanıp ayağa fırlayacak ve ağlayacak; bacağının eskiden nerede olduğuna bakıp duracak.” diyor. Benzer durumu insan amputeleri de yaşar. Brown, veteriner hekimlerin ağrılı durumlara işaret edebilecek olan; bir daha koltukta zıplamama veya iştahsızlık gibi davranış değişikliklerini bildirmek üzere dikkatli hayvan sahiplerine güvendiğini de ekliyor.
Bilim insanları, ilk başta başlangıçta çocuklar için olan; fakat sonra fareler, tavşanlar, sıçanlar ve atlar için de kullanılan “yüz buruşturma ölçekleri” geliştirdiler. Her hayvan, ağrının veya acının açık göstergeleri olan belirli türden fiziksel değişiklikleri dışa vurur; mesela yaralanmış veya incinmiş tavşanlar bıyıklarını sertleştirir, gözlerini kısar ve kulaklarını arkaya doğru çeker. Bundan dolayı, veterinerlerin ve hayvan sahiplerinin “Acıyı, gözlerinde görebiliyorum.”, “Ağrıyı yüzlerinde görebiliyorum” şeklindeki ifadelerinin arkasında bir miktar da olsa bilimsellik vardır, diyor Brown.
Seni Hissedebiliyorum
E-posta yoluyla ulaştığımız, Los Angeles Doğa Tarihi Müzesi‘nin post-doktora araştırmacısı olan Bree Putman; “memelilerinkine benzer bir şekilde yüz ifadeleri kullanamayan, çoğunda göz kapakları bile olmayan” sürüngenler gibi memeli olmayan canlılarda acıyı yorumlamanın ve anlayabilmenin çok daha zor olduğunu söylüyor. Fakat bu durum onların acıyı deneyimlemedikleri anlamına gelmez: “Sürüngenler, amfibiler ve balıklar ağrıyı/acıyı hissedebilmek için gerekli olan nöroanatomiye sahiptir.” diyor Veterinerlik Uygulamaların Acı ve Ağrı Yönetimi kitabı. Putman, sürüngenlerin, ağrı ve acı veren uyaranlardan kaçındığını; ağrı kesici ilaçlar ile bu tepkilerin azaltılabildiğini söylüyor: Ki söz konusu bu iki tepki de sürüngenlerin acı deneyimleyebildiklerini göstermektedir.
Brown, vahşi doğadaki tavşan gibi av türlerinin, yırtıcılar için kolay bir hedef olarak seçilmelerini kolaylaştırmaması adına acı göstermekten kaçınacağını ifade ediyor. Bekoff da benzer bir durumun; yani acı veya zayıflığı belli etmenin onları yaşıtlarına karşı savunmasız hale getirebileceği kurtlar gibi yırtıcı hayvanlar için de geçerli olduğunu söylüyor.
Bekoff, kuşların da ağrı reseptörlerine sahip olduğunu ve memeliler gibi acıyı deneyimleyebildiklerini söylüyor. 2000 yılında yapılan bir çalışmaya göre; sakat tavuklar kendi diyetlerini seçmelerine izin verildiğinde ağrı kesici olan yiyecekleri seçmiştir.
Büyük ve Küçük Canlılar
Brown, veteriner hekimlerin, hangi hayvan türü olursa olsun, tedavi için gelen canlılara “bunun acı verici bir şey olabileceği gerçeğini göz önüne aldıktan” sonra uygulamaya geçtiklerini söylüyor. Buna seks sırasında bazen kendilerini yaralayabilen Galápagos kaplumbağaları da dahildir. Son olaraksa şunu ekliyor Brown; “Çiftleşme bittikten sonra, eğer erkek dişinin üzerinden düşerse kabuğunu hatta bacaklarını dahi kırabilir. Ve bu epey acıtır!”
Liz Langley– “The Surprisingly Humanlike Ways Animals Feel Pain”, (Erişim Tarihi: 19.10.2021)
Çevirmen: Taner Beyter
