Ontolojik argümanların bazı modal versiyonları tutarlı bir yapıya sahiptir. Ben bu yazıda ele alacağım iki modal versiyon üzerinden bu argümanların sağlam olduğunu ve bilinen bazı mevcut parodilerden yalıtıldığını göstermeye çalışacağım. Ancak Robert Maydole’nin de ifade ettiği gibi “ontolojik argümanların bu versiyonları ikna edeceği olsa da bazen iyi bir mantıktan daha fazlasına ihtiyaç vardır”[1] ve bu husus altını çizmemiz gereken önemli bir konudur. Nitekim eğer bir Tanrı varsa, bunun sonuçları oldukça derindir. Bu kadar derin imalara sahip bir varlığın var olup olmadığını derinlemesine araştırmamak ise Anselme’e atıfla kesinlikle “aptallıktır.”
Kirschner’in Modal Ontolojik Argümanı
Bilindiği gibi Anselm’in yaklaşımı, Tanrı’nın yalnızca muhtemelen var olduğunu varsayarsak, ortaya bir çelişki çıkacağını göstermek üzerine kuruludur. Ancak Kirschner’in argümanı, Tanrı’nın yalnızca olası varlığından değil, varoluş yelpazesini kapsayan üç kategorik metafizik ilkeden hareket eder. Ayrıca bu model, sonuçları öncüllerin verili gerçeğini takip eden, genişletilmiş bir ayırıcı kıyas örneğidir.
Kirschner’in Argümanı’nı şöyle ifade edebiliriz:
- P1 Her tür varlık için o tür varlığın örnekleri ya gerçekten ya da muhtemelen vardır veya zorunlu olarak yoktur.
- P2 Bir varlık tasavvur edilebilirse, o zaman o varlık ya fiilen vardır ya da yalnızca muhtemelen vardır.
- P3 Tanrı tasavvur edilebilir.
- C1 Bu nedenle Tanrı ya gerçekten vardır ya da yalnızca muhtemelen vardır.
- P4 Bir şey ancak ve ancak o varlık tamamen koşulsuz ise veya kavranamaz ise zorunludur.
- P5 Eğer bir şey zorunluysa, o zaman o varlık ya zorunlu olarak fiilen vardır (tamamen koşulsuz ise) ya da imkansızdır ve dolayısıyla zorunlu olarak var olamaz (eğer tasavvur edilemezse).
- P6 Tanrı tamamen koşulsuzdur.
- C2 Bu nedenle Tanrı zorunludur.
- C3 Bu nedenle Tanrı sadece muhtemelen var olamaz.
- C4 Bu nedenle Tanrı zorunlu olarak gerçekten vardır.
- C5 Bu nedenle Tanrı gerçekten vardır.[2]
Kanaatime göre bu ontolojik argüman geçerlidir ve Tanrı’nın doğasını dikkatle araştıran ve düşünen bazı kişiler tarafından da sağlam olarak kabul edilebilir. Nitekim argüman, Tanrı’nın “var değildir” kategorisine ait olamayacağını göstermekle beraber, ayrıca “muhtemelen vardır” kategorisine ait olmadığı fikrine de güçlü bir destek verir. Bu sebeple Kirschner’in argümanı, “Tanrı” kavramının Tanrı’nın varlığını garanti ettiğini göstermesi bakımından iyi bir gerekçe ortaya koymaktadır.
Robert Maydole’nin Zamansal-Olasılık Argümanı
R. Maydole’nin meşhur “The Ontological Argument” isimli makalesine bakıldığında, bize dikkat çekici bir modal ontolojik argüman örneği sunar. Aquinas’ın Üçüncü Yolu’ndan çıkardığı bu argüman (her ne kadar Aquinas’ın bu yolunun kendi başına geçersiz olduğunu söylese de), her şeyin bir zamanda var olamayacağını önermesi ve her şeyin var olmadığı bir zamanın olduğu önermesini gerektirmemesi bakımından önemlidir. Şöyle ki zamansal olarak olumsal şeyler, gerçek dünyada sonsuz olabilir, ancak başka bir olası dünyada herhangi bir zamanda var olmaları imkansızdır. Ancak Maydole’ye göre Aquinas’ın Üçüncü Yol’u bu açıdan oldukça verimlidir ve birlikte mümkün öncüllere sahip yüce bir varlığın varlığı için kolayca geçerli bir argümana dönüştürülebilir.
Maydole’nin Argümanı’nı şöyle ifade edebiliriz:
- T1 Şu anda bir şey vardır.
- T2 Bugüne kadar yalnızca sonlu sayıda şey var olmuştur.
- T3 Zamansal olarak olası her varlık bir zamanda var olmaya başlar ve bir zamanda sona erer.
- T4 Belirli bir zamanda var olmaya başlayan ve belirli bir zamanda yok olan her şey sonlu bir süre için var olur.
- T5 Her şey yalnızca sınırlı bir süre için var olduysa ve bugüne kadar yalnızca sınırlı sayıda varlık var olduysa, hiçbir şeyin var olmadığı bir zaman da olmuştur.
- T6 Hiçbir şeyin var olmadığı bir zaman varsa, o zaman şu anda hiçbir şey yoktur.
- T7 Bir varlık, ancak ve ancak zamansal olarak olumsal değilse, zamansal olarak zorunludur.
- T8 Her şeyin varlığı için yeterli bir nedeni vardır.
- T9 Varlığı için yeterli bir nedeni olan her şeyin, kendi varoluşu için yeterli bir nedeni de vardır.
- T10 Zamansal olarak olumsal hiçbir varlık, zamansal olarak zorunlu bir varlığın varlığı için yeterli bir neden değildir.
- T11 Kendi varlığı için yeterli bir nedeni olan her varlık, zamansal olarak zorunlu ve sınırsız bir varlıktır.
- T12 Sınırsız bir varlık, diğer varlıklardan zorunlu olarak daha büyüktür.
- T13 Hiçbir şeyin kendisinden daha büyük olması mümkün değildir.
- T14 “Büyüktür” ifadesinin asimetrik olması zorunludur.
Bu nedenle; - T15 Yüce bir varlık vardır.[3]
Zamansal Olumsallık Argümanı (TCA) ancak ve ancak T1 ve T2 öncüllerinin olduğu olası bir dünya varsa doğrudur. Nitekim T1, T2, T3, T6, T8, T9, T10 ve T11 önermelerinin w hakkında mantıksal olarak olası olguları ifade ettiği olası bir w dünyasının olamayacağına inanmak için hiçbir nedenimiz yoktur. Ayrıca T4, T5, T7, T13 ve T14 önermeleri, w dahil olmak üzere her olası dünyada doğru olan apaçık analitik doğrular gibi görünmektedir. Öte yandan Maydole’nin de ifade ettiği gibi TCA, “sağlam olan yarı-ontolojik bir argümandır ve olası bir dünya hakkında mantıksal olarak olası çeşitli gerçeklere bağımlılığı ve de Üçüncü Yol’a karşı herhangi bir parodilerin tarihsel yokluğu göz önüne alındığında, parodilere karşı da dirençlidir.”[4]
Ontolojik argümanların tartışılan klasik versiyonları karşısında modal ontolojik argümanlar, iddia edildiği gibi dini değerlerden yoksun birer mantık parçaları olmak zorunda değildir. Çünkü Norman Malcolm’ında belirttiği gibi bu modeldeki argümanlar, “inancın önünde duran bazı felsefi tereddütlerin ortadan kaldırılmasına yardımcı olabilir.”[5] Kanaatimizce de bu husus, ontolojik argümanların tabutuna son çiviyi çaktığı düşünülen Kant sonrası ontolojik argümanları anlama ve günümüz din felsefesi içerisindeki problemleri görme noktasında teistlere oldukça faydalı gözükmektedir.
Dipnotlar
- [1] Robert E. Maydole, “The Ontological Argument”, The Blackwell Companion to Natural Theology, Ed. William Lane Craig and J. P. Moreland, (USA: Blackwell Publishing, 2009), s. 586.
- [2] Andrew Kirschner, “Kirschner’s Modal Ontological Argument”, Graduate Theses and Dissertations Retrieved, https://scholarworks.uark.edu/etd/947, (Erişim: 12.08.2021).
- [3] Maydole, “The Ontological Argument”, s. 582-583.
- [4] Maydole, “The Ontological Argument”, s. 583.
- [5] Norman Malcolm, “Anselm’s Ontological Arguments” The Philosophical Review, Vol. 69., No. 1, 1960, s. 61.
Kaynakça
Robert E. Maydole, “The Ontological Argument”, The Blackwell Companion to Natural Theology, Ed. William Lane Craig and J. P. Moreland, (USA: Blackwell Publishing, 2009)
Andrew Kirschner, “Kirschner’s Modal Ontological Argument”, Graduate Theses and Dissertations Retrieved, https://scholarworks.uark.edu/etd/947, (Erişim: 12.08.2021).
Norman Malcolm, “Anselm’s Ontological Arguments” The Philosophical Review, Vol. 69., No. 1, 1960.
