Faydacılık, 19. Yüzyıl İngiltere’sinde ortaya çıkan bir Etik ve Siyaset Felsefesi hareketidir ve tüm ahlaki kararlarda “en fazla sayıda insan için en büyük derecede iyiliği” tüm kuralların önüne geçen bir kural olarak önermiştir.
Faydacılık, bir eylemin ahlaki değerinin yalnızca, tüm insanlar arasında toplanıldığında mutluluğu veya zevki en üst düzeye çıkarmada toplam faydaya sağladığı katkıyla belirlendiği fikridir, yani en fazla sayıda insan için en yüksek derecede mutlulukla. Zevkin ve mutluluğun içsel olarak değerliyken acı ve acı çekmenin içsel olarak değersiz olduğu ve geriye kalan her şeyin mutluluk yaratması ya da acı çekmeyi engellemesi açısından değere sahip olduğu temelinden yola çıkar. Daha fazla ayrıntı için Faydacılık doktrini bölümüne bakınız.
Mutluluğa ya da zevke ahlaki kararlardaki asıl amaç olarak odaklanması Faydacılığı bir tür Hedonizm (ve bazen Hedonistik Faydacılık olarak da bilinir) yapar ve kökenleri genelde Yunan filozof Epikür’ün takipçilerinin Epikürcülüğüne uzandırılır. David Hume ve Edmund Burke’ün proto-Faydacı oldukları iddia edilebilir.
Bununla beraber, spesifik bir düşünce ekolü olarak Faydacılık genelde İngiliz filozof ve sosyal reformcu Jeremy Bentham’a atfedilir. Bentham, acının ve zevkin dünyadaki tek içsel değerler olduğunu buldu ve bundan yola çıkarak fayda kuralını türetti: iyi, en fazla sayıda insana en yüksek derecede mutluluğu sağlayan şeydir. Ne var ki, Bentham’ın kendisi teorinin kökenini İngiliz bilim insanı, ilahiyatçı ve İngiltere’deki Üniteryenizm’in kurucusu Joseph Priestley’e (1733-1804) bağladı.
Bentham’ın önde gelen savunucuları James Mill (1773 – 1836) ve küçük yaşlardan itibaren Bentham’ın ilkelerine göre eğitim almış oğlu John Stuart Mill’di. Mill, 1861’deki ünlü kısa eseri “Faydacılık” ile hem hareketi adlandırdı hem de Bentham’ın orijinal ilkelerini yeniledi. Kültürel, entelektüel ve ruhsal zevklerin, yetkin bir yargıç (ki, Mill’e göre, hem daha düşük zevkleri hem de daha yüksek olanı deneyimlemiş olan herkes böyledir) tarafından değer verildiği şekliyle, salt fiziksel zevklerden daha değerli olduğunu savundu.
Mill ‘‘Özgürlük Üzerine” makalesinde ve diğer çalışmalarında Faydacılığın, gücün medeni bir topluluğun üyelerinin iradelerine karşı haklı bir şekilde uygulanabileceği tek durumun diğer üyelere verilecek zararı engellemek olduğunu ortaya koyan ve Liberalizm ile Liberteryenizmin köşe taşı prensibi olan özgürlük prensibini (ya da zarar prensibi) karşılayan siyasi düzenlemelere ihtiyacı olduğunu savundu. Bazı Marksist filozoflar da bu ilkeleri Sosyalizm argümanları olarak kullandı.
Bentham ve Mill’den sonra diğer önemli Faydacılar arasında Henry Sidgwick (1838 – 1900), G.E. Moore, Bertrand Russel, Richard Hare (1919-2002), J.J.C Smart (1920-2012) ve Peter Singer (1946-) vardır.
Kaynak (Erişim Tarihi: 23.04.2021)
Çevirmen: Yiğit Aras Tarım & Göktuğ Koca
