Diriliş argümanı, ölümünün ardından İsa’ya ne olduğunu açıklamaya çalışan hipotezler arasında “Tanrı Nasıralı İsa’yı ölümden diriltti” açıklamasının tarihsel anlatı içerisinde en iyi açıklama olduğunu ileri süren bir argümandır ve en iyi açıklamaya çıkarım şeklinde adlandırılan argüman yapısını kullanır. Bu yazıda çok kısaca Jonathan David Garner’ın “Hristiyanlığa Karşı Tarihsel Argüman” adlı kısa yazısını değerlendireceğim.
Öncelikle en iyi açıklamaya çıkarım konusunda tarihsel bir vakayı incelerken dikkat edilmesi gereken önemli noktaları hatırlayalım. Tarihçi C. B. McCullagh, “Justifying Historical Descriptions” adlı eserinde tarihçilerin en iyi açıklamayı elde etmede kullandıkları altı ölçütü paylaşmaktadır: (1) açıklayıcı kapsam, (2) açıklama gücü, (3) akla yatkınlık, (4) daha az ya da hiç ad hoc bulundurmama, (5) kabul edilen inançlar ile uyum ve (6) bu beş koşulu yerine getirmede rakip hipotezlerden daha başarılı olma.[1]
Tarihsel açıdan en iyi açıklamaya çıkarım ölçütlerine kısaca değindikten sonra yeniden Garner’ın açıklamalarına dönelim. O kısa yazısında bu altı noktadan sadece birine, yani (4) numaralı ölçüte odaklanır. Bir argümanda az sayıda ad hoc bulunması, rakip argümanlara karşı önemli bir teorik üstünlük sağlar. Tarihsel bir argüman oluştururken de bu böyledir. Buna karşın ilk dikkat edilmesi gereken nokta, bu ölçütün söz edilen ölçütlerden yalnızca biri olmasıdır. Bir başka deyişle, argümanda önemli rol oynayan diğer faktörler de söz konusudur. Dolayısıyla onların da göz ardı edilmemesi gerekir. Bu noktanın altını çizdikten sonra Garner’ın iddiasına yeniden odaklanalım. Anladığım kadarıyla onun iddiası, diriliş argümanında dile getirilmeyen ve metafizik natüralizmi destekleyen birçok başka tarihsel olgu söz konusudur. Bunlardan birisine örnek verir:
İsa 2.000 yıldan uzun süredir mesajını yeryüzünde vaaz ederken görülmemiştir.
Bu olgunun metafizik natüralizm ile uyumlu olduğu doğrudur. Bu konuda Garner ile hemfikirim. Ayrıldığım nokta bunun yalnızca metafizik natüralizm ile uyumlu olduğu, dolayısıyla da Hristiyan teizmi için bir ad hoc olduğu iddiasıdır. Öncelikle şunu belirtmem gerekir ki Garner’ın verdiği örnek açık değildir, çünkü “2000 yıldan uzun süredir” ifadesiyle ne kastettiği anlaşılır değildir. Kastettiği İsa çarmıhta öldükten sonra başlayan bir süreç ise bu tarihsel olgunun doğruluğunu tartışmaya açabiliriz, çünkü tarihsel anlatılar içerisinde ölümünün ardından İsa’nın birçok kişiye (hatta bir kerede 500’den fazla kişiye) göründüğüne dair bir açıklamaya mevcuttur.[2] Dolayısıyla eğer Garner’ın iddiası buysa, o zaman onun tarihsel olguları metafizik natüralizm çerçevesi içerisinde filtrelediğini söyleyebiliriz. Diriliş argümanına yukarıda yönelttiği eleştiri açısından bu ironik bir durumdur.
İkinci olarak, Garner’ın İsa’nın göğe yükseldikten sonra hiç görünmediğini işaret ettiğini düşünecek olursak, bu konu üzerine iki noktaya dikkat çekebiliriz. Bunlardan biri, insanların İsa’yı gördüklerine dair yaşadıkları dini tecrübedir. Dolayısıyla burada destekleyici bir unsur olarak dini tecrübeler kullanılabilir. Diğer bir önemli nokta, İsa’nın göğe yükseldikten sonra insanlara vaaz etmemesinin Hristiyan teizmi açısından bir ad hoc olmadığını, aksine beklenilen bir olgu olduğunu ileri sürülebilir. Eğer İsa dirilişinden sonra öğrencilerine görünüp dirilişini duyurmaları için onları görevlendiriyor[3] ve göğe yükseliyorsa, bu durumda O’nun 2000 yıldır fiziksel olarak görünüp insanlar arasında vaaz vermemesi olağan bir durumdur ve Hristiyan teizmi ile uyumludur. Dolayısıyla bir Hristiyan kendisine karşı yöneltilen böyle bir ad hoc iddiasına, “ne olmuş yani, biz de aksini söylemiyoruz” diyebilir. Bu nedenle bu tarihsel olguyu diriliş argümanına karşı bir ad hoc olarak görmek makul değildir.
Garner nihai olarak belirli konularda Hristiyan teizminin güçlüklerine işaret ederek bir kez daha natüralist açıklamanın teorik üstünlüğünü işaret etmeye çalışır. Fakat öncelikle bunlar diriliş argümanı konusunda ikincil meselelerdir, çünkü diriliş argümanında tek bir varsayım var gibi görünmektedir: Tanrı vardır. Tanrı’nın var olduğu kabul edildiği takdirde diriliş hipotezi elimizdeki en iyi açıklamadır.[4] Tarihsel anlamda en iyi açıklama yoluyla oluşturulan argüman, Bayesçi olasılık argümanlarından farklıdır. Dolaysıyla Garner’ın söz ettiği arka plan inançların bu konuda ne kadar etkin olduğu tartışmaya açıktır. İkinci olarak, söz edilen güçlüklere dair Hristiyan teizmi içerisinde ileri sürülen çözüm önerileri mevcuttur. Bir başka deyişle, Garner bu noktada diriliş argümanından genel anlamda Hristiyan teizmi ve natüralizm dünya görüşlerinin bir karşılaştırmasına giriş yapmaktadır. Bu başka bir yazının konusudur. Bununla birlikte isteyenler daha önce Üçlübirlik[5] ve Enkarnasyon[6] öğretileri ile ilgili kaleme aldığım yazılara bakabilir.
Sonuç olarak, Garner’ın diriliş argümanına karşı ileri sürdüğü tarihsel argüman aslında temelinde bir tarihsel argüman olmaktan çok, metafizik natüralizmin üstünlüğünü gösterme yoluyla dirilişe karşı bir argüman öne sürülebileceğini savunmaktadır. Garner’ın dirilişe karşı sunduğu tek tarihsel olgunun Hristiyan teizmi ile uyumlu olduğu ve natüralizm lehine kullanılamayacağını düşünmekle birlikte öne sürülebilecek diğer diriliş karşıtı tarihsel olguları ne olduğunu merak etmiyor değilim. Belki Garner ileride bu diğer örneklerden de söz eder. Kanımca en iyi açıklamaya çıkarıma dayanan diriliş argümanı hala oldukça kuvvetli bir argüman olmaya devam etmektedir.[7]
Dipnotlar:
[1] C. Behan McCullagh, Justifying Historical Descriptions (Cambridge: Cambridge University Press, 1984), s. 19.
[2] 1. Korintliler 15:6. Ayrıca dört Müjde (Matta, Markos, Luka ve Yuhanna) anlatısı İsa’nın çarmıhta ölümünden sonra çeşitli mekan ve zamanlarda öğrencilerine göründüğünden söz eder. Bkz. Matta 28; Markos 16; Luka 24; Yuhanna 20:1-21:21:14.
[3] Matta 28:16-20; Luka 24:50-53 ve Elçilerin İşleri 1:1-11.
[4] Teizmin tutarlılığı konusunda birçok önemli metin vardır. Örnek olarak bkz. Richard Swinburne, Coherence of Theism (Oxford: Oxford University Press, 2016).
[5] Üçlübirlik öğretisinin mantıksal tutarlılığı konusunda kaleme aldığım yazılar için:
–https://onculanalitikfelsefe.com/uclubirlik-inanci-tutarsiz-mi-yesua-ozcelik/
[6] Enkarnasyon öğretisinin mantıksal tutarlılığı konusunda kaleme aldığım yazı için:
[7] Bu konuda daha detaylı bir inceleme için şu videoya bakabilirsiniz: https://youtu.be/h3gfjVRnB9Y
