Bir hafta boyunca birbirinden izole edilmiş yedi arkadaşın var. Ve bu üç seçenek arasından seçim yapabilirsin:
- Dört gün boyunca, tüm arkadaşların aynı anda masum bir P hazzı yaşayacaklar.
- Önümüzdeki hafta boyunca, her gün farklı bir arkadaşın P hazzı yaşayacak.
- Hemen şimdi, büyüklüğü P’nin iki katı olan masum bir haz yaşayacaksın.
Seçenek 3’den ziyade Seçenek 1 ve 2’den birini seçmek daha iyi bir fikirmiş gibi görünüyor. Ancak, 1’in 2’ye veya 2’nin 1’e tercih edilmesi için çok az neden vardır.
Eternalizmde*, 1 ve 2 arasındaki benzerlik çok anlamlıdır: her iki durumda da gerçeklik, P’nin yedi kopyasını içerecektir ve aralarındaki tek fark, kopyaların uzay-zamanda nasıl düzenlendiğidir. Ve ayrıca, 1 veya 2’nin 3’ten daha iyi bir seçim olduğu da gayet anlamlıdır: 1 veya 2’yi seçmesi durumunda 3’deki hazdan 3.5 kat fazla bir haz ortaya çıkar.
Ancak şimdicilikte ise, bu yargılara varmanın zor olduğunu düşünüyorum. Birincisi, neden 3’ün fedakârlığının buna değdiğini açıklamak zor: şimdi olduğu için gerçek olan bir haz, gelecekte olduğu için gerçek dışı olan bir grup hazlar için feda ediliyor. (Büyüyen blok evrenin* de bu problemi vardır.)
Eğer seçim 1 ile 3 arasındaysa, o zaman şimdiki kişi en azından şunu söyleyebilir:
- Seçenek 1’de, seçenek 3’den elde edeceğimiz hazzın 3.5 katı bir haz ortaya çıkar.
Şimdicilikte, gelecekteki hazzı şimdiki zamandaki hazla karşılaştırmanın mantıklı olduğundan şüpheliyim, ancak argümanın uğruna bunu kabul edelim.
Ama şimdi, seçimin 2 ve 3 arasında olduğunu varsayalım. 3.5 kat daha fazla haz olacağını söyleyemez birisi. Ama onun yerine:
- Seçenek 2’de toplam yedi hazla, seçenek 3’de ortaya çıkacak olan hazzın yarısı olacak.
Ancak, ‘’yedi haz’’ ifadesi yanıltıcıdır. İfadenin geçerli olması için sayılabilen bir şeyden yedi tane olması gerekiyormuş gibi. Ama ortada yedi tane olan bir şey yok. Bunun yerine:
- Arkadaş 1’e bir tane P olacak, arkadaş 2’ye bir tane P olacak, ve bu şekilde devam edecek.
Ancak birisi, bu ‘’olacak’’ iddialarını tek bir iddia altında birleştiremez:
- Arkadaş 1’e ve arkadaş 2’ye bir tane P olacak, ve bu böyle devam edecek.
Çünkü bu asla yaşanmayacak.
Buradaki derin nokta şudur. Şimdiki zamandaki kesişen zaman sayımı, eşzamanlı sayımdan mantıksal olarak oldukça farklıdır. Bir anlamda hiç ‘’sayılmıyor’’ aslında, çünkü bu sayıda haz olmazdı ve olmayacaktı da. Bu noktayı görmenin bir yolu, şimdiki zamandaki kesişen zaman ve eşzamanlı zaman sayımının mantıksal analizini yapmaktır:
- ‘’(Şimdide) iki tane tek boynuzlu at vardır’’: X ve Y vardır, X tek boynuzlu bir attır, Y tek boynuzlu bir attır ve X ≠ Y’dir. Eğer, tüm Z’ler için Z de tek boynuzlu bir atsa, o zaman Z = X veya Z=Y’dir.
- ‘’(Kesişen zamanda) iki tane tek boynuzlu at vardır’’: Durum ya budur, ya da böyle olacaktır: X tek boynuzlu bir attır, Y tek boynuzlu bir attır ve X ≠ Y olacak şekilde Y vardır ve Z tek boynuzlu bir at ise, her Z için Z = X veya Z = Y olacaktır.
Bunlar mantıksal olarak birbirinden çok farklı iddialardır.
(Bu arada, şimdicilikle ilgili kesişen kimlik/özdeşlik iddialarının teknik ayrıntıları konusunda da biraz endişeliyim.)
Çevirmen Notu
* Eternalizm zaman teorisine göre, tüm zamanların (geçmiş, gelecek ve şimdi) eş zamanlı olarak var olduklarını, her zaman birbirleriyle etkileşim içerisinde olduklarını ve bu zamanların birbirinden farklı olmadıklarını iddia eder.
* Büyüyen blok evren zaman teorisine göre evren, herhangi bir zamanda ve herhangi bir yerde yaşanan her şeyi içeren dev bir bloktur ve bu bağlamda geçmiş, gelecek ve şimdiki zaman arasındaki objektif anlamda bir ayrım yoktur. Bu kurama göre, zaman evren gibi davranır ve her olay uzay-zamanda kendi koordinatlarına sahiptir. Yani, başlangıç ve son aynı anda birlikte var olurlar. Bu yüzden, zamanın akışı diye bir şey yoktur.
Alexander Pruss- “More on presentism and decisions”, (Erişim Tarihi: 20.11.2020), Erişim Kaynağı: http://alexanderpruss.blogspot.com/2020/04/more-on-presentism-and-decisions.html
Çevirmen: Alparslan Bayrak
Bağlantılı Diğer İçerikler
- Tanrı ve Zaman – Gregory E. Ganssle (Internet Encyclopedia of Philosophy)
- Zamanın A Teorisi’nin Fenomenolojisi – Quentin Smith
- Zaman Felsefesi: Zamanın A ve B Teorilerini Anlamak – Taner Beyter
- Gödel ve Zamanın Gerçekdışılığı – Edward Feser
- Zamanın Bir Başlangıcı Olmalı mıdır? – Zikri Yavuz
- Zamanın Gerçek Dışılığı – John Ellis McTaggart
- Zaman, Uzay ve Tanrı – Edwerd Feser
- Zaman Yolculuğu – Taylor W. Cyr
- Zaman Gerçek Mi? – Craig Callender
- Zamanı Tanrı Mı Yarattı? – William Lane Craig
- Zamanın Gizemi – Michael Strevens & Tim Maudlin
- Zaman Felsefesi ve Tanışma Toplantımız – Taner Beyter
- Bir McTaggart Savunusu – Alexander Pruss
- Tanrı ve Zamanın B Teorisi – Alexander Pruss
- Şimdicilik ve Haç – Alexander Pruss
- Şimdicilik (Presentism) ve Ex Nihilo Nihil Fit – Alexander Pruss
- Şimdicilik ve Kararlar Üzerine – Alexander Pruss
- İçsel Zaman ve Tanrı – Alexander Pruss
