Tanrı’nın varlığı konusu öyle veya böyle bir şekilde hala çağdaş felsefecilerin gündeminde. Birçok teist ve ateist veya başka yaklaşımdan felsefeci konuya dair görüşlerini makaleler, kitaplar, podcastler veya videolar aracılığıyla dile getirmeye devam ediyor. Ülkemizde ise felsefeciler arasında din felsefesinin veya Tanrı’nın varlığının argümantasyon düzeyinde kendine çok yer edinmemiş olması birçok açıdan dikkate değer bir konu. Hegel, Marx veya Nietzsche gibi filozofların din ile Tanrı’ya dair görüşlerini inceleyen birçok akademik çalışma mevcut fakat benim sözünü ettiğim şey doğrudan doğal teoloji ve argümanlar düzeyinde özgün entelektüel ve felsefi savunular ve tezlerin görece az olması. Bilhassa ateistik perspektiften böylesi bir çalışmaya girmiş olan yerli felsefeci sayısı çok çok çok az. Fakat tam tersi bir biçimde, ülkemizdeki birçok teist felsefeci ve ilahiyatçı sözünü ettiğim türden entelektüel ve felsefi savunular kaleme almıştır. Böylesi bir manzara ile karşılaşmamızın birçok sebebi olsa gerek. Bu konuyu biraz açmak istiyorum izninizle.
Ateizmin Türkiye tarihindeki, özellikle de yakın tarihindeki yerine baktığımızda üç grup, dönem ve eğilim mevcut gibi duruyor:
- Birinci ateistler: Ateizmi mevcut ideolojik ve politik görüşleri aracılığıyla veya dolayısıyla benimsemiş olan sol, sosyalist veya Marksist entelektüellerden oluşuyorlardı. Tarihsel olarak daha erken dönemlerde, yükselen politik tartışmalarda kendilerini göstermiş olduklarını söylemek mümkün. Ateizmleri, benimsedikleri materyalizm veya politik görüşün bir sonucuydu. Aralarında akademisyen, parti yöneticisi, politikacı, gazeteci veya aktivist olan ve toplumsal-politik gündemleri doğrudan ateizm gündemleri yokmuş gibi görüntü yaratan bir manzaradan söz ediyorum.
- İkinci ateistler: Muazzez İlmiye Çığ, Turan Dursun, İlhan Arsel gibi isimlerin başını çektiği bir grup yazar, düşünür ve araştırmacı için ateizm bir tür İslam-eleştirisi, din eleştirisi ve tarihsel argümanlar temelinde yükseliyordu. Çoğunlukla ateistik din felsefesi değil teoloji-eleştirisi hakim eğilimdi.
- Üçüncü ateistler: İnternet ateistleri, Yeni Ateistler ve kimi bilimsever kişilerden oluştuklarını söylemek yanlış olmayacaktır (Karikateist sayfasının etkisini küçümsememek gerek). Genç kuşak arasında daha yaygınlar. Bazılarının, doğrudan din felsefesi ile ilgilenmek yerine birinci ateistlerden politik ve ikinci ateistlerden din-eleştirisi genlerini miras aldıklarını düşünüyorum. Ayırt edici nokta olarak yaygın bir bilime aşırı güven ile karakterize edilebilirler. Fakat ateizmin felsefi ve entelektüel temellerine dair ciddi bilgi eksikleri mevcut.
Ben kendimi bu üç gruptan ayırmak adına felsefi ateist olarak tanımlıyorum. Din felsefesi ve ateizmin felsefi savunusunu öncelemeyi önemsiyorum. Ve açıkça konuşmak gerekirse dördüncü ateistlerin de felsefi ateistler ile özdeşlemesini ümit ediyorum. Elbette sınırını çizdiğim bu tasvirin birçok istisnai örneği olabilir veya başka türden eleştiriler gelebilir; ciddi bir teori inşa etme iddiasında da değilim. Fakat ülkemizde ateizmin felsefi savunusunu ortaya koyan kitapların sayısının çok olmayışının sebebi, bana, felsefi ateistlerin sayısının az olmasıymış gibi geliyor. (Felsefi ateistler tanımlaması üzerinde daha sonra daha çok duracağım. Diğer yandan tanıdığım diğer iki felsefi ateist arkadaşımla ortak bir kitap yazma üzerine bir süredir fikir alış verişinde bulunuyoruz fakat yakın zamanda zor gibi duruyor.)
Kitap listesine dönersek; Türkçe Analitik felsefeye dair raflarda yer alan kitapların ciddi bir bölümü analitik din felsefesi disiplinine dair metinlerden oluşuyor. Türkçe Analitik din felsefesi literatürünün böyle geniş olması oldukça güzel bir durum. Yazının başında sözünü ettiğim teistik felsefi ve entelektüel savunuların sayısının ateistik olanlara göre ezici bir şekilde daha çok olmasında özellikle İlahiyat Fakültesi’nde görevli akademisyenlerin epey etkisi var gibi duruyor. Önereceğim kitapların büyük bir kısmı bu değerli akademisyenlerin kaleminden çıkmıştır. Öneri listesinin sırası gelişigüzeldir ve öneri sıra ile okumanızı tavsiye ediyor değilim. Analitik din felsefesine ilginiz var ise bu kitapların hepsi için kitaplığınızda büyük bir yer ayırmanız tavsiye ediyorum.
- Ateizmin Yedi Türü – John Gray
- Dini Epistemoloji Nedir? – Musa Yanık
- Akıl ve İnanç: Din Felsefesine Giriş – Micheal Peterson & William Hasker & Bruce Reichenbach & David Basinger
- Din Felsefesi Seçme Metinler– Micheal Peterson & William Hasker & Bruce Reichenbach & David Basinger
- Din Felsefesi: İman Üzerine Rasyonel Düşünme -Stephen Evans & Zachary Manis
- Allah’sız Ahlak Mümkün mü? – Enis Doko
- Tanrı’yı Bilmek: Alvin Plantinga’nın Din Felsefesinde Tanrı ve Epistemoloji – Kemal Batak
- Tanrı, Özgürlük ve Kötülük – Alvin Plantinga
- Tanrı’nın Bir Tabiatı Var mı? – Alvin Plantinga
- Naturalizm Çıkmazı: Dennett’ten Dawkins’e Yeni Ateizm’in Felsefi Temelleri ve Teistik Eleştirisi – Kemal Batak
- Din Felsefesine Dair Okumalar 1 – Recep Alpyağıl
- Din Felsefesine Dair Okumalar 2 – Recep Alpyağıl
- Evrim ve Tasarım – Recep Alpyağıl
- Tanrı Var mı? – Richard Swinburne
- Mucize Kavramı – Richard Swinburne
- İtiraflar – Augustine
- Analitik İslam Felsefesi – Anthony Robert Booth
- Din Dili – Turan Koç
- John Hick’in Din Felsefesinde Kötülük Problemi ve Teodise Rafiz Manafov
- Din Felsefesine Giriş – Brian Davies
- Din Felsefesi Dersleri – Georg Wilhelm Friedrich Hegel
- Din Felsefesi El Kitabı, ‘Tanrı’nın Varlığının Delilleri’ – Mehmet Sait Reçber
- Tanrı’yı Bilmenin İmkanı ve Mahiyeti Mehmet – Sait Reçber
- Euthyphron – Platon
- Din Felsefesi: Klasik ve Güncel Meseleler – Paul Copan & Chad Meister
- Dini Epistemolojiye Giriş: Tanrı İnancının Rasyonelliği – Nebi Mehdiyev
- Klasik ve Çağdaş Metinlerle Din Felsefesi – Cafer Sadık Yaran
- Kötülük ve Teodise – Cafer Sadık Yaran
- İlahi Gizlilik – Yaşar Türkben
- Din Felsefesi – Latif Tokat
- Düşünce Tarihinde Tanrı’nın Özgürlüğü Sorunu – İsmail Şimşek
- Tanrı-Ahlak İlişkisi – Mehmet Aydın
- Tanrı’nın Önbilgisi ve İrade Özgürlüğü – Fatih Özgökman
- Tanrı, Ezelilik ve Zaman – Zikri Yavuz
- Din Felsefesinde Çağdaş Tartışmalar – Michael Peterson & Raymond J. VanArraggon
- Korkunç Kötülükler ve TanrıK – Ferhat Akdemir
- Tanrı ve Evrim – Fatih Özgökman
- Analitik Din Felsefesi/Alvin Plantinga – Ferhat Akdemir
- Vahiy ve Mucize – Aydın Işık
- İlahi Basitlik Bağlamında Tanrı’nın Bilinebilirliği – Mehmet Ata Az
- Ateizm: İnanma, İnanmama Üzerine Bir Tartışma – Robin Le Poidevin
- Ateizmi Savunmak – Din Felsefesi’ne Giriş – Robin Le Poidevin
- Başarısız Hipotez: Tanrı – Victor Stenger
- Bilim Tanrı’yı Buldu mu? – Victor Stenger
- Tanrısız Ahlak – Walter Sinnott-Armstrong
- Tanrı’nın Alfabesi 1 – Mehmet Mirioğlu
- Bilim ve Din – Ian G. Barbour
- Bilim ve / veya Din – Kelly James Clark
- Dini Çoğulculuk: John Hick’in Düşünceleri Etrafında Tartışmalar – Ruhattin Yazoğlu & Hüsnü Aydeniz
- Dinsel Bilgi Sorunu – William T. Blackstone
- Felsefi ve Deneysel Dayanaklarla Ölüm Sonrası Yaşam – Metin Yasa
- Eskatolojik Açıdan Kişisel Özdeşlik Sorunu – Eyüp Aktürk
- Tanrı ve Tasarım – Metin Pay
- İnançların Gökkuşağı: Dinsel Çoğulculuk Üzerine Eleştirel Diyaloglar – John Hick
- Süreç Teolojisi – John B. Cobb & David Ray Griffin
Merhaba Taner hocam kitap önerileriniz çok faydalı olacaktır. Bu noktada kendim istifade etmeyi amaçlıyorum. sizin için yorucu olmayacak ise bu kitaplardan günümüze en yakın basılmış olanı hangisi? lisansüstü sınavım için bir okuma yapmam gerekecek . siz hangi kitabı önerirsiniz sınav için.
Merhaba. Küre Yayınları’nın “Akıl ve İnanç: Din Felsefesine Giriş” ile “Din Felsefesi Seçme Metinler” adlı kitaplarını oldukça iyi bir şekilde tekrar tekrar okumanızı tavsiye ederim. Birinci sınıf metinlerdir ve hala çokça atıf alırlar. Nitelikli bir hoca ile çalışıyorsanız, bu tavsiyem işe yarayacaktır.