Gettier Problemi ve Bilginin Tanımı – Andrew Chapman

1.Geleneksel Bilgi Çözümlemesi

Bilgi nedir? (1) Birçok filozof, bilgi mefhumunu açıklığa kavuşturmak için, bilgi kavramının bir çözümlemesini sunmamızı önermiştir. Böyle bir analiz yapmak, söz konusu kavramın her bir unsurunu açıklamak ve izah etmek demektir. Buradaki fikir, birbirinden farklı kavramsal unsurların her birinden hangilerinin zorunlu olarak var olduğunu tespit etmek (gerekli ve vazgeçilmez olduğunu belirlemek) ve incelenen söz konusu kavramın diğer unsurlarla bir arada olmak açısından yeterliliğini göstermektir. (2)

Bilgi kavramının neredeyse evrensel olarak kabul gören bir çözümlemesi olarak Platon’un diyaloğu Theaetetus’tan beri geleneksel bilgi diyebileceğimiz şeye göre; bilgi, (i) gerekçelendirilmiş (ii) doğru (iii) inanç’tır. İlk olarak, bu düşünceye göre kişinin bir şeyi bilmesi için ona inanması gerekir. Max’in tenis raketinin dolabın içinde olduğuna inanmadığını ancak bunu bildiğini iddia etmek çelişkili görünür. 

İkinci olarak, Max’in aynı anda hem tenis raketinin dolabın içinde olduğunu hem de tenis sahasında bulunduğunu bildiğini iddia etmek de çelişkili görünecektir. Max, raketinin aslında dolapta olduğuna inanabilir ve bunda yanılıyor olabilir. Raketinin dolapta olduğunu bildiğini düşünebilir ve yanıldığına da inanabilir.

Hatta raketinin dolapta olduğuna dair güçlü kanıtlara sahip olabilir ve yine de yanılıyor olabilir. Bu örnek durumların hiçbirinde Max’in raketinin aslında nerede olduğunu bildiğini söyleyemeyiz, çünkü onun inandığı şeyler yanlıştır.

Son olarak ise, Max’in raketinin dolabın içinde bulunduğunu bildiğine inanması için bazı gerekçelere, kanıtlara veya iyi bir sebebe ihtiyacı varmış gibi görünüyor. (3) Peki, Max’in, raketinin dolapta olduğuna inanmak için iyi bir sebebi olmadığını varsayalım.

Max, şans eseri raketinin dolabın içinde olduğunu doğru tahmin ederse, bu tesadüfen olsa bile, görünüşe göre Max doğru bir inanca sahip olmasına rağmen onun elinde gerekçelendirilmemiş bir doğru inanç sahip vardır; ve bu nedenle de o, bilgiye sahip değilmiş gibi görünür. (4)

2. Problem

Edmund Gettier 1963 yılında yayınladığı ünlü “Gerekçelendirilmiş Doğru İnanç Bilgi midir?” adlı makalesinde, demin bahsettiğimiz geleneksel çözümlemeye ciddi bir meydan okudu. Bir kavramsal çözümleme, bu çözümlemeye uymayan kavramın açık örnekleri gösterilerek (çözümlemenin gerekliliğine meydan okuyan) veya bu çözümlemeye görünüşte uyan ama yine de çözümlenen kavramın örnekleri olmayan durumlar sağlanarak (analizin yeterliliğine meydan okuyarak) çürütülebilir.

Gettier’in makalesinde, bahsettiğimiz ikinci türe biçimsel olarak benzer iki örnek durum sunar: O, gerekçelendirilmiş doğru inanç olmasına rağmen bilgi gibi görünmeyen için iki örnek olay verir. Şimdi, bu iki örnekten epey ünlü olanına bir bakalım:

Smith ve Jones beraber bir iş başvurusunda bulunmuşlardır. Şirketin müdürü Smith’e, işe onu değil Jones’u alacağını söylemiştir. Ayrıca Smith, Jones’un cebindeki tüm paraları saymıştır — Jones’un cebinde on adet madeni para bulunmaktadır. Smith, Jones’un işi alacağına ve Jones’un cebinde on adet madeni para olduğuna inanmak için mükemmel kanıtlara sahiptir gibi görünüyor. Smith buradan hareketle, işe alınacak olan kişinin cebinde on adet madeni para olduğu inancını çıkarsar.

Diğer yandan, Smith’in haberi olmasa bile kendi cebinde de on adet madeni para vardır ve de, son dakika kararıyla, işi Jones değil Smith’in alacağına dair karar verilir. O halde, işi alacak kişinin cebinde on adet madeni para olduğu doğrudur, çünkü işi alacak olan ve cebinde on adet madeni para olan Smith’tir.

Bu duruma göre Smith, işi alacak kişinin cebinde on adet madeni para olduğuna dair gerekçelendirilmiş bir doğru inanca sahiptir. Fakat çoğumuz bu durumda, Smith’in bilgi sahibi olduğunu kabul etmekte pek istekli değilizdir. Görünüşe göre gerekçelendirilmiş bir doğru inancı olmasına rağmen, Smith inancının doğru olması konusunda şanslıydı. Bu doğruysa Gettier, gerekçelendirmenin, doğruluğun ve inancın bilgiyi elde etmek için yetersiz olduğunu ve dolayısıyla da geleneksel çözümlemenin hatalı olduğunu göstermiştir.

3. Önerilen Çözümler

Gettier Problemi’ne verilen yaygın bir cevap (bilindiği gibi) gerekçelendirmenin, doğruluğun ve inancın ayrı ayrı zorunlu olduğu ama bilgiyi elde etmek için (sadece) bunların hepsinin yetersiz olduğunu kabul etmek ve bilgi hakkında dördüncü bir koşul önermektir.

Epey popüler olan ilk çözüm önerisi, yanlış öncüllere dayanan inançların bilgi olarak sayılmasını yasaklamaktı. Gettier’in örneğinde, Smith’in doğru inancını (işi alacak adamın cebinde on jeton olduğu) yanlış bir inançtan (Jones işi alacağı ve Jones’un cebinde on madeni para olduğu) çıkarsadığına dikkat edin.

Bununla birlikte, bu cevaba Roderick Chisholm, Alvin Goldman ve Carl Ginet gibi epistemologlar tarafından hemen karşı çıkıldı. Goldman yeni çözüm önerisinde şu meşhur karşı örneği sundu:

Diyelim ki, görünüşe göre epey fazla ahırın olduğu bir ülkenin içinden arabanızla geçiyorsunuz. Siz bilmeseniz bile aslında, neredeyse hepsi gerçek ahır gibi görünen sahte ahır maketlerinin bulunduğu Sahte Ahırlar Ülkesi’ndesinizdir. Bir noktada, yanınızdaki seyahat arkadaşınıza döner ve görünenlerden bir ahırı işaret ederek “Bir ahır var” dediniz. Şans bu ya, Sahte Ahırlar Ülkesi’ndeki tek gerçek ahırı göstermişsinizdir, yani gösterdiğiniz şeyin bir ahır olduğu iddiası doğrudur.

İşaret ettiğiniz şeyin gerçekten de bir ahır olduğunu biliyor musunuzdur?

Herhangi bir yanlış inançtan çıkarsanmamış, gerekçelendirilmiş bir doğru inanca sahipsiniz fakat yine de bilgi sahibi değilmişsiniz gibi görünüyor. Eğer bu ifade doğruysa o halde yanlış inançlar söz konusu değildir ve dördüncü unsur/koşul bir işe yaramamaktadır.

4. Sonuç

Gettier Problemi tartışmalarında şans faktöründen sık sık söz ettiğimize dikkat edin. Bu durumun farkına varılması, birçok çağdaş epistemoloğun çalışmalarında epistemik şans kavramının bir çözümlenmesi ile ilgilenmesine sebep olmuştur. Eğer bu türden bir şans unsurunun tam olarak ne olduğunu tespit edebilirsek; (i) ne tür bilgi-bozucuların (5) söz konusu olduğunu ve (ii) bu türden bilgi-bozucu şans unsurunu en iyi şekilde nasıl saf dışı edebileceğimizi belirleyebiliriz. (6)

Notlar

• (1) En az üç (ilk bakışta görünüşe göre farklı olan) bilgi türü vardır: Önermesel bilgi, yeti bilgisi (nasıl bilgisi) ve tanışıklık bilgisi. Örneğin 1000-word philosophy sitesi makalesi okuduğunuzun bilgisi (önermesel bilgi), bu makaleyi nasıl okuyacağınız bilgisi (yeti bilgisi) ve en iyi arkadaşınızın kim olduğu bilgisi (tanışıklık bilgisi). Bu makale (ve çağdaş Anglo-Amerikan epistemolojisinin çoğu) sadece önermesel bilgi bilgisi ile ilgilidir.
• (2) Birkaç teknik terminoloji: Çözümlenecek nesneye analysandum ve çözümleme veya nesne çözümlemesine analysans denir.
• (3) Epistemologlar arasında gerekçelendirme, delil ve sebep olma terimlerinin aynı anlama gelip gelmediğine dair ateşli tartışmalar olduğunu eklemek gerek. Bu makalenin amaçları için, söz konusu terimleri uygun olacak biçimde eş anlamlı olarak kullanabiliriz.
• (4) En karamsar arkadaşlarınızın sık sık kıyamet tellallığı yaptığını düşünün. Bazen işler ters gittiğinde bu arkadaşlarınızın kendinden emin bir şekilde “İşte biliyordum!” der, onların bu türden bir şey bildiğini kabul etmeye meyilli değilsinizdir. Arkadaşınız yalnızca hatalı gözlemleri bazen doğru çıkan ama yine de gerekçelendirilmemiş ve kesinlikle bilgi sahibi olmayan huysuz çığırtkandır.
• (5) Bkz. Engel (1992)
• (6) Bkz. Pritchard (2005)

---

Referanslar

• Engel, Mylan, Jr. “Is Epistemic Luck Compatible with Knowledge?” The Southern Journal of Philosophy 30.2 (1992): 59-75.
• Gettier, Edmund L. “Is Justified True Belief Knowledge?” Analysis 23.6 (1963): 121. 
• Goldman, Alvin I. “Discrimination and Perceptual Knowledge.” The Journal of Philosophy 73.20 (1976): 771-91.
• Plato, Theaetetus.
• Pritchard, Duncan. Epistemic Luck. New York: Oxford UP, 2005.

---

Andrew Chapman– “The Gettier Problem & the Definition of Knowledge”, (Erişim Tarihi: 09.12.2020)

Çevirmen: Taner Beyter

---

Epistemoloji ile İlgili Diğer İçeriklerimiz

1. Epistemoloji, ya da Bilgi Kuramı – Thomas Metcalf
2. Gerekçelendirilmiş Doğru İnanç Bilgi midir? – Edmund L. Gettier
3. Epistemoloji (Bilgi Felsefesi): Neyi, Ne Kadar, Nasıl Bilebiliriz? – Taner Beyter & Alican Başdemir
4. Türkçede Çağdaş Epistemoloji Kitapları – Taner Beyter
5. Türkçe Çağdaş Epistemoloji Sözlüğü – Taner Beyter & Zeynep Vuslat Yekdaneh
6. Bilgi İlkeldir – David Papineau
7. Kripke’ye Göre A Posteriori Zorunlu Bilgi Nasıl Olanaklıdır? – Zeynep Vuslat Yekdaneh
8. Feminist Epistemoloji: Bir Şeyi Bilip Bilemeyeceğimiz, Cinsiyet ile Sınırlandırılmış Olabilir mi? – Taner Beyter
9. Kavanozdaki Beyinler (BIV) Argümanı: Hepimiz Kavanozdaki Beyinler Olabilir miyiz? – Taner Beyter
10. Epistemik Gerekçelendirmeye Yönelik İki Çözüm ve Mehdiyev’in Önerisi – Taner Beyter
11. Gettier Problemi’ne Giriş: Gerekçelendirme Sorunu – Taner Beyter
12. Erdem Epistemolojisi: Bilgiye Erdem ile Ulaşmak- Taner Beyter
13. Erdem Epistemolojisi “Bilgiye Erdem Yoluyla Ulaşmak Mümkün mü?” – Taner Beyter
14. Natüralizm ve Doğallaştırılmış Epistemoloji – Taner Beyter
15. Reformcu Epistemoloji ve Tanrı İnancı – Taner Beyter
16. Reformcu Epistemoloji ve Temel İnançlar – Taner Beyter
17. Epistemoloji ve Gerekçelendirme Sorunu – Taner Beyter
18. Bilgi ve Doğruluk – Fatih S.M.Öztürk
19. Quine, Doğallaştırılmış Epistemoloji ve Epistemolojinin Normatif Yönü – Fatih S.M.Öztürk
20. Carnap, Quine ve Metafizik – Fatih S.M.Öztürk
21. G.E. Moore’un Elleri Karşısında Radikal Şüphecilik – Jonathan Birch
22. Dış Dünyanın Varlığı Hakkında Şüphecilik – Andrew Chapman
23. Şüphecilik, Yanılabilircilik, Anti-şüphecilik – Alex Malpass
24. Bilgi Felsefesinde Mutlak Septik Düşünce – Mehmet Mirioğlu
25. Güvenilircilik Gettier Problemine Çözüm Bulabilmiş midir? – Zeynep Vuslat Yekdaneh
26. Nozick’in “Doğruluk Takibi” Teorisi Gettier Problemi’ni Çözebilir Mi? – Berk Celayir
27. Kipsel/Modal Epistemoloji: Zorunlu & Mümkün Bilgi – Bob Fischer
28. Plantinga’nın Dini Dışlayıcılık Savunusunun Eleştirisi – Nebi Mehdiyev
29. Bilim ve Din: Epistemik Bir Bakış – Nebi Mehdiyev
30. Otopoyeziz Teorisi ve Gerçeklik Sorunu – Nebi Mehdiyev
31. Bilgi Bağlamsal Değildir – Nebi Mehdiyev
32. Schellenberg’in İlahi Gizlilik Problemi’ne Plantinga’nın Dışsalcı Epistemolojisi Bir Yanıt Verebilir mi? – Musa Yanık
33. Dini Epistemoloji: Alvin Plantinga Örneği – Musa Yanık
34. Dini Epistemoloji (Internet Encyclopedia of Philosophy) – Kelly James Clark
35. Vahiy Epistemolojisi İçin Sonsuz Gerileme – Alex Malpass
36. Gettier Durumlarında İçselci ve Dışsalcı Gerekçelendirmenin Yeterliliğinin Değerlendirilmesi – Vedat Çelebi
37. Çağdaş Epistemolojide Bilginin Tanımı Sorunu – Hasan Yücel Başdemir
38. Doğru İnanç Ne Zaman Bilgi Olur? – Richard Foley
39. Rasyonelleştirme, İnanç ve Çıkarım – Susanna Siegel
40. Neden Felsefeciler Birbirini İkna Edemiyor? – Talha Gülmez
41. Carneades – Felsefi Ayrımlardan Şüphe Etmek 1
42. Carneades – Felsefi Ayrımlardan Şüphe Etmek 2
43. Carneades – Felsefi Ayrımlardan Şüphe Etmek 3
44. Carneades – Felsefi Ayrımlardan Şüphe Etmek 4
45. Descartes Neden ‘Hissediyorum Öyleyse Varım!’ Demedi? – Recep Sefa Kaya
46. Yoksunluk, Yanlış İnanç ve Zaman – Alexander Pruss