Genel olarak biri, Tanrı’nın lehine ve aleyhine olan çeşitli argümanların genel görünümüne veya ana hatlarına baktığında, bu argümanları düzgün bir şekilde sınıflandırabilir. Bununla beraber, teistik argüman sınıflandırmalarının (“özellikle”) çoğunlukla da karşı örneklere eğilimli olduğunu (karşı örnekleri göz önüne aldığını) gördüm.
Mesela, ontolojik argümanları ontolojik argüman yapan şeyin, doğaları gereği a priori oldukları gerçeği, sıkça dile getirilir. Bu iddia ile ilgili problem, Graham Oppy gibilerinin deneyime dayalı (a posteriori) ontolojik argümanların da var olduğunu öne sürmesidir. Bunun yanı sıra, doğası gereği ontolojik argüman olmayan a priori argümanlar da vardır.
Mesela Kant, saf/teorik/spekülatif akla şüpheyle yaklaşmadan evvel, doğası gereği a priori olan ancak tam olarak ontolojik argüman olarak karşımıza çıkmayan, bir argüman sundu. Kant’ın aklındaki argüman, Tanrı’nın olasılık kavramının açıklaması olduğunu iddia ediyordu.
Kozmolojik argüman, genellikle deneyim ve duyularla yola çıkan bir argüman olarak sınıflandırılır. Fakat bunun tüm kozmolojik argümanlar için doğru olduğu kesin değildir. Olumsallık argümanı açıkça bir kozmolojik argümandır ve olasılığa dayalı belirli türden argümanlar saf modal argümanlardır. Modal argümanlar, doğası gereği a priori olan argümanlardır (veya en azından deneyime dayanmak zorunda değillerdir).
Öyleyse, açık bir şekilde, klasik teistik argümanlar söz konusu olduğunda ontolojik, kozmolojik ve teleolojik argümanlar; “üç büyük” argümandır. Bunun yanı sıra son birkaç yüzyılda, ahlak argümanları dördüncü bir kategoriye “layık olma” düzeyine eriştiler. Bu dört kategorinin tüm teistik argümanları hesaba katmadığı doğru; ancak bu argümanlar, duyacağınız çoğu popüler argümanın tümünü veya çoğunu içermektedir. Örnek olarak, dini deneyimlere dayalı argümanlar, insanların dini deneyimler yaşamasının Tanrı’nın var olduğunun bir kanıtı olduğunu öne sürer ancak bu, yukarıdaki dörtlü kategoriye giren bir argüman değil (yani dini deneyimin varlığı, Tanrı’nın varlığını, dini deneyimlere sahip olmadığımız bir duruma göre daha olası kılar). Bu argüman yalnızca bir örnek ve bence dini deneyime dayalı en mütevazı argümanlardan biri. [1]
Tanrı’nın Aleyhine Olan Argümanları Sınıflandırma
Teistik argümanlar için olduğu kadar, teistik olmayan argümanları (veya Tanrı’nın aleyhine olan argümanları) sınıflandırmaya yönelik çok fazla çalışma yapılmış gibi görünmüyor. Ancak yine de elimizde bazı çalışmalar mevcut.
İlk olarak, disteleolojik argümanlar var. (çev. not.: disteleolojik; tasarıma dayalı olmayan, tasarım dışı) Bunlar, teleolojik argümanların kötü-ikizleridir. Ve teleolojik argümanlar gibi, onlarında farklı biçimleri vardır: ince ayar, biyolojik, ölçü vb. Aslında şurada bu argümanlar hakkında bir yazı kaleme almıştım.
İkinci olarak inançsızlığa dayalı argümanlar vardır. Bunlar, ateizmin güçlü ve zayıf versiyonları da dahil olmak üzere, ateizmin varsayılan pozisyon olduğu iddialarını içermektedir. Diğer yandan, inançsızlığa dayalı argümanların bir alt kategorisi, ilahi gizliliğe dair argümanlardır (bu, hakkında çok şey yazdığım bir argümandır). İlahi gizliliğe ilişkin argümanlar, Tanrı’nın var olduğunu ve gizli olduğunu iddia etmez; bundan ziyade, bir tür inançsızlık ile herkesi seven/mutlak iyi/mutlak adil vb. olan Tanrı kavramı arasındaki iddia edilen çelişki ve uyumsuzluk ile ilgilenirler.
Buna ek olarak, dünyadaki objektif kanıtlarla ilgili inançsızlığa dayalı argümanlar vardır; klasik teizmin Tanrı’sının varlığı lehine kanıtların zayıf veya belirsiz olduğu gerçeği, belki de böyle bir Varlığın var olmadığına inanmak için yeterli bir gerekçe olabilir (yani eğer Tanrı var olsaydı, onun varlığına daha fazla ve daha güçlü kanıtlar olurdu.)
Üçüncü olarak ise, Tanrı’nın varlığına dair ontolojik çelişkiler vardır. Bu argümanlardan bazıları klasik ontolojik argümanlara benzer. Diğer yandan söz konusu bu kanıtlardan bazıları Tanrı’nın kavramsal veya tanımsal çelişkileridir. Kişisel olarak, bu argümanların çoğunu pek güçlü bulmuyorum, ancak aralarında epey ilginç olanlar var. Kavramsal ve tanımsal argümanlar da dahil olmak üzere bazı teistik olmayan/ateistik çelişkileri de (çürütmeleri de) ontolojik olarak sınıflandırmak makuldür. Fakat bütün kavramsal veya tanımsal çelişkilerin (çürümelerin) ontolojik çelişkiler (çürütmeler) olduğu konusunda herkes hemfikir olmayabilir. Elbette, Tanrı’nın ontolojik argüman olmayan bazı a priori çürütmeleri (çelişkileri) olabileceğini düşünüyorum. Örneğin, ateizm lehine modal argümanlar doğası gereği a priori niteliktedir ve bunların hepsinin ontolojik argüman (mesela, kötülüğe dayalı modal argümanlar) olması mantıklı değildir.
Son olarak ise, en belirgin (ateistik) kategori, kötülüğe dayalı argümanlardır (kötülük problemi). Kötülük argümanlarında insanların çektiği acı ve ıstıraplara odaklanan argümanlarımız mevcut, ancak aynı zamanda hastalıklar gibi insan davranışlarının sonucu olmayan ıstıraplara veya hayvanların çektiği acı ve ıstıraplara odaklanan argümanlarımız da mevcut; kasırgalar vb. Ayrıca, toplumsal kötülükler ve politik/ekonomik kötülükler de vardır. Bunların yanı sıra teodiselerin başarısızlığına odaklanan kötülük argümanları ile çekilen korkunç ıstıraplar esnasında Tanrı’nın hissizliğine/kayıtsızlığına odaklanan ilgili argümanlar da vardır.
Notlar:
[1] Bununla beraber, söz konusu argümanın dini deneyimler hakkında “bilhassa zaten bildiklerimizle” ilgili gerçekleri, özellikle de dini deneyimlerin dağılımını cımbızla seçtiğini düşünüyorum.
Jonathan David Garner-“How would I classify arguments for and against God’s existence?”, (Erişim Tarihi: 28.11.2020)
Çevirmen: Taner Beyter
Din Felsefesine Dair Diğer İçeriklerimiz
- Ateizmi Kanıtlamanın İki Yolu – Quentin Smith
- Din Felsefesine Giriş: Felsefe, Tanrı’nın Varlığına Dair Ne Söyleyebilir? – Taner Beyter
- Din veya İlahi Buyruk Teorisi – Steve McCartney & Rick Parent
- Ateistler Doğaüstüne İnanabilir mi? – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Din Felsefesinin Alanı ve Önemi Hakkında – Charles Taliaferro & Elsa J. Marty
- Kozmolojik Kanıt ve İki İtiraz – Zikri Yavuz
- Cömertliğin İstismarı – Talha Gülmez
- Tanrı ve Zaman – Gregory E. Ganssle (Internet Encyclopedia of Philosophy)
- Kelam Kozmolojik Argümanı’na Giriş – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Cehennem Problemi: Allah’ın Adaletinin Sınırları – Talha Gülmez
- Bilim + Din – Tom McLeish
- Craig’in Metaetik Ahlak Argümanı’nın ve Teistik Metaetik Teorilerinin Eleştirel Bir Değerlendirmesi – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Reformcu Epistemoloji ve Temel İnançlar – Taner Beyter
- Reformcu Epistemoloji ve Tanrı İnancı – Taner Beyter
- İnce Ayar Argümanı Ve Bilinç – Alex Malpass
- Tanrı Nerede? – Edward Feser
- Seküler Bir Ahlakın Olanaklılığına Dair Bir Metaargüman – Talha Gülmez
- Doğal Teoloji ve Doğal Din – Andrew Chignell & Derk Pereboom (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
- Olumsallık Argümanı Üzerine Bazı Düşünceler – Jonathan David Garner
- Olumsallık Argümanı’nı Çürütmek – Jonathan David Garner
- Acı ve Hazzın Biyolojik Rolüne Dayalı Argüman – Jeffery Jay Lowder
- Tanrı’nın Kanıtı Olarak Kötülük? – Melinda Penner
- Anselm’in Ontolojik Argümanı – Edward Feser
- Mucizeler ve Edward Feser – Jonathan David Garner
- Zaman, Uzay ve Tanrı – Edwerd Feser
- Dini Epistemoloji: Alvin Plantinga Örneği – Musa Yanık
- Çünkü Tanrı Öyle Söylüyor: İlahi Buyruk Teorisi Üzerine – Spencer Case
- Tanrı’ya Dair Ahlaki Argümanlar (1): Kanıt Temelli Biçimler – John Danaher
- Tanrı’nın Varlığına Dair Tasarım Argümanları – Thomas Metcalf
- Daha İyi Bir Dünyanın Olmayışı Problemi: Mümkün Dünyaların En İyisi – Kirk Lougheed
- Hür İrade Savunması – Alvin Plantinga
- Üçlübirlik İnancı Tutarsız mı? – Yeşua Özçelik
- Tanrı Yalan Söyleyebilir mi? – Dallas G Denery II
- Tanrı’nın Varlığına Dair “İnce Ayar” Argümanı – Thomas Metcalf
- Dini İnançlar İçin Epistemik Eşitliğin İmkânı: Parite Argümanı – Musa Yanık
- Klasik Ontolojik Argüman’ın Ateistik Eleştirisi – Mehmet Mirioğlu
- Üçlübirlik İnancının Tutarsızlığı Argümanı– Jeffery Jay Lowder
- Teistler İçin +20 Soru – Jeffery Jay Lowder
- Ted Drange’nin Yaratılış-Karşıtı Argümanı – Jeffery Jay Lowder
- Natüralizme Karşı Özgür Düşünme Argümanı’yla İlgili Problem – Alex Malpass
- Alternatif Tanrı Konseptleri – Jonathan David Garner
- Vahiy Epistemolojisi İçin Sonsuz Gerileme – Alex Malpass
- Teoloji ve Analitik A Posteriori – Edward Feser
- Augustine ve İdam Cezası Üzerine – Edward Feser
- İnanmanın Günahı – Arif Ahmed
- Kötü bir Tanrı’nın Varlığına Yönelik Kümülatif Bir Sebep – Jonathan David Garner
- Teizme Karşı Biyolojik Evrim Kanıtı – Jeffery Jay Lowder
- Evrenin Nedensiz Başlangıcının Metafiziksel Zorunluluğuna İlişkin George Nakhnikian’a Bir Cevap – Quentin Smith
- Kusurlu Bir Tanrı – Yoram Hazony
- Yeni Ateistler – James E. Taylor (Internet Encyclopedia of Philosophy)
- Yeni Ateizm Eleştirel Bir Değerlendirme – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Bilim ve Din: Epistemik Bir Bakış – Nebi Mehdiyev
- Plantinga’nın Dini Dışlayıcılık Savunusunun Eleştirisi – Nebi Mehdiyev
- Dini Epistemoloji – Kelly James Clark (Internet Encyclopedia of Philosophy)
- İslam ve Rasyonalite Üzerine Kısa Bir Değerlendirme – Musa Yanık
- Panteizm – William Mander (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
- Plantinga’nın Naturalizme Karşı Evrimsel Argüman’ı ve İtirazlar – Jonathan David Garner
- Deflasyonist Argüman – Mehmet Mirioğlu
- Kutsal Kitapların Anlamlarında Görelilik – Mehmet Mirioğlu
- Ateizm ve Agnostisizm (Stanford Encyclopedia of Philosophy) – Paul Draper
- Mutlak Kudret Argümanı – Mehmet Mirioğlu
- Ateistler Neden Felsefe ve Teoloji ile İlgilenmeli? – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Teistler Farklı Ateist Tutumları Neden Bilmelidir? – Musa Yanık
- Kötülük Problemine Karşı Özgür İrade Savunusu ve Eleştirel Bir Değerlendirme – Taner Beyter
- Platon’un Felsefi Dini – Max Charlesworth
- Objektif Dindarlığın İmkansızlığı Argümanı – Mehmet Mirioğlu
- İsimlerini Bilmeniz Gereken 46 Ateist ve Nonteist Felsefeci – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Yanlış Anlaşılan Üç Teist Filozof: Aquinas, Pascal ve Paley – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Türkçede Analitik Din Felsefesi Çalışmaları – Musa Yanık
- Stephen Unwin’in Bayesci Teoremi: Tanrı’nın Var Olma Olasılığı % Kaçtır? – Musa Yanık
- Kelam Kozmolojik Argüman “Evrenin Başlangıcı Tanrı’yı Kanıtlar mı?” – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Kötülük Problemi “Evrendeki Kötülükler Ateizme Delil Midir” – Taner Beyter
- “Allahsız Ahlak Olabilir mi?” Kitabının Eleştirisi – Talha Gülmez
- İnternet Ateistleriyle İlgili Problem – Alex Malpass
- Ateistlerin Pek Çoğunun İnandığı 10 Mit – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Din Duygu Düzenlemeyle İlgili, Bu Konuda Oldukça da İyi – Stephen T. Asma
- Zamanı Tanrı Mı Yarattı? – William Lane Craig
- Felsefe Sohbetleri #4:Din Felsefesi (Part-1)
- Felsefe Sohbetleri #4:Din Felsefesi (Part-2)
- Muhammed: Avrupa Aydınlanmasının Ruhban Sınıfı Karşıtı Kahramanı – John Tolan
- Paul Draper’ın Tanrı’nın Varlığına Dair Ahlak Argümanı – Jonathan David Garner
- İyilik Problemi Diye Bir Şey var mı? – Jonathan David Garner
- Enis Doko, Üçlübirlik Problemi ve Hristiyan Teizminin Eleştirisi Üzerine (1. Bölüm) – Yeşua Özçelik
- Ateizm Dünya Hakkında Öngörülerde Bulunur mu? – Jonathan David Garner
- “Karakter Oluşturma” Teodisesi Üzerine Akla İlk Gelen Birkaç Fikir – Jonathan David Garner
- Üçüncü Türden Bir Ahlak Argümanı – Alexander Pruss
- “Ana Rahminde Biçim Vermeden Önce Tanıdım Seni / Yeremya” (1:5) – Alexander Pruss
- Teslis, Cinsel Ahlak ve Liberal Hristiyanlık – Alexander Pruss
- Şüpheci Teizm ve Tanrı’nın Sonsuzluğu – Alexander Pruss
- Hristiyan Dünyasının Bölünmesini Bir Skandal Olarak Mı Görmeliyiz? – Alexander Pruss
- Alexander R. Pruss ve Joshua L. Rasmussen’in “Zorunlu Varlık” Anketi ve Sonuçları – Musa Yanık
- Euthyphro – Alexander Pruss
- Teizm ve Qualia – Alexander Pruss
- Açık Uçlu İki Kozmolojik Argüman – Alexander Pruss
- Mereolojik Mükemmellik – Alexander Pruss
- Teizm Doğru İse Qualia Temel Varlıklar Kategorisinde Değildir – Alexander Pruss
- Büyük Kötülüklere Engel Olmak İçin Yalan Söylemek – Alexander Pruss
- Teolojik Modellerin Üç Seviyesi – Alexander Pruss
- Şimdicilik ve Haç – Alexander Pruss
- Tanrı ve Zamanın B Teorisi – Alexander Pruss
- Wittgenstein ve Din – Stephen Law
- Cehennem Problemi: Allah’ın Adaletinin Sınırları – Talha Gülmez
- Cehennem Problemi’ne Teistik Bir Yaklaşım – Ömer Çağrı Akarsu
- ‘Cehennem Problemi’ Tartışmasına Katkı – Taner Beyter
- Yeni Ahit Yazarlarının Eski Ahit’ten Yaptıkları Yanlış Alıntılar: Bu Onların İlhamsızlığının, Vahy Almadıklarının Delili mi? – Bassam Zawadi
- Schellenberg’in İlahi Gizlilik Problemi’ne Plantinga’nın Dışsalcı Epistemolojisi Bir Yanıt Verebilir mi? – Musa Yanık
- Mezmurlar 22:1 Tanrım Neden Terk Ettin Beni? – Eren Gündemir
- Bilimsel Mucize Argümanı’nın Eleştirisi – Yasin Şahin
- Dinler Tarihine Giriş: Dinler Tarihi Niçin Önemlidir? – Musa Yanık
- Sosyalizm Modern Dinin Manzarasının Şekillenmesine Nasıl Katkı Sağlamıştır? – Julian Strube
