İlahi Gizlilik – David Bayless

1. Problem: Tanrı Nerede?

Tanrı varsa, onu tanımamızı istiyorsa, kendini bize açık etmeye gücü varsa, o halde neden birçok insan onu tecrübe etmek ve onunla iletişime geçmek konusunda bu kadar zorlandığını söylemektedir? Başka bir ifadeyle, Tanrı neden kendini bu kadar çok sayıda insandan gizliyor gibi görünmektedir? Belki de sebep Tanrı’nın anlaşılmayan bir şekilde var olması değil aslında hiç var olmamasıdır.

Tanrı’nın varlığına karşı ilginç bir yeni argüman ailesi bu şekilde mantık yürütmektedir. Bu argümanlara göre, Tanrı’nın gizliliği onun ilahi doğasıyla çelişkili olacağından, Tanrı’nın birçoğumuzdan gizleniyor gibi görünmesinin en iyi açıklaması Tanrı’nın var olmamasıdır¹. Bu argümanların farklı isimleri vardır, en meşhur olanlarından biri “Gizlilik Argümanları”dır². Bu yazıda, bu argümanları ve onlara karşı en parlak üç cevabı inceleyeceğiz.

Gizlilik Argümanları birçok teistin tereddütsüz kabul edeceği bir iddia ile başlar: Tanrı, varsa, mutlak bilgili, mutlak kudretli ve sevgi doludur. Çağdaş popülerliğinin yanı sıra bu ifadenin bir avantajı da Tanrı’nın tahayyül edilebilen en mükemmel varlık olduğu yönündeki geleneksel monoteisttik inanç ile de uyumlu olmasıdır³.

Daha sonra argümanlar, eğer Tanrı sevgi doluysa, bizim, onun yarattığı canlılar olarak, onun varlığına inanıp inanmamamızla derinden ilgileneceğine dikkat çekmektedir. Sonuç olarak, makul herhangi bir kişinin ona inanmakta başarısız olması Tanrı için kabul edilemez olacaktır; gerçekten sevgi dolu bir yaratıcı yarattıkları ile ilişki kurmak isteyecektir – onlar kendisinin varlığından haberdar değilken de bu fazlasıyla zordur³. Veya farklı bir örnek olarak, Tanrı, makul olan olmayan hiç kimsenin, Cennet’e girme ihtimali kaybolacak diye, inançsız olarak ölmesini istemez⁵. İnançsızlığın sevgi dolu bir Tanrı’ya aykırı olduğu farklı senaryolar düşünebiliriz⁶.

Gizlilik Argümanlarındaki son adım, Tanrıya inanmakta başarısız olan makul insanların var olduğu ve inançsız olarak ölen insanların var olduğudur. Basitçe söylemek gerekirse, Tanrı gizlidir fakat olması gereken bu değilmiş gibi görünmektedir.

Tüm bunlar ne anlama gelir? Eğer Tanrı varsa ve sevgi doluysa, bizim gibi yarattığı canlıların onun var olduğunu bilmesini isteyecektir. Ama Tanrı gizliyse, var olduğunu bilmek, yarattığı canlılar için zor veya imkansızdır. Ve Tanrı çoğumuzdan gerçekten de gizlenmiştir. Bu yüzden, Tanrı’nın var olmadığı sonucuna ulaşabiliriz. Çünkü, var olsaydı, çoğu kişinin inançsızlığına sebep olan bir şekilde gizlenmezdi. Bu, Gizlilik Argümanlarının temel noktasıdır.

Yazının kalanında, bu argümanlara verilen en meşhur cevaplardan üçünü inceleyeceğiz.

2. Önerilen Üç Çözüm

Gizlilik Argümanlarının, sevgi dolu bir Tanrı’nın varlığı ile çeliştiği iddia edilen, Tanrıya dair inançsızlık ile ilgili bazı gerçeklerden yola çıkmak zorunda olduğunu gördük. Bazı makul insanların onun gerçekliğini kabul etmekte başarısız olması buna bir örnektir.

2.1. Gerçek İnançsız Yoktur

Bu bizi ilk cevabımıza yönlendirmektedir: Gerçek inançsız diye bir şey yoktur. Verilen örneği geçerli kılacak, Tanrıya inanmakta başarısız olan makul insanların var olduğu yönündeki iddia doğru değildir⁷. Bu kişiler kendini kandırmaktan, ihmalkarlıktan veya inatçılıktan dolayı suçlu olmalıdır, bu yüzden gerçekten makul değillerdir.

Bu cevabı, anlaşılması kolay olsa da, kabullenmesi zordur. Ciddi ve bilgili bir inançsız ile konuşmuş olan herkesin takdir edeceği gibi, Tanrı’nın varlığını kabul etmekte başarısız olan makul insanlar kesinlikle var görünmektedir. Her halükârda, bundan veya Gizlilik Argümanı’nın inançla alakalı diğer gözlemlerinden şüphe duymak için güçlü sebeplere ihtiyacımız olacaktır; muğlak ithamlar konuyu çözmek için yeterli değildir.

2.2. Gizlilik Daha Büyük Bir İyiliğe Sebep Olur

İkinci cevabımız şu soruyu sorar, ya Tanrı Gizlilik Argümanlarında söylendiği şekilde kendini açık ederek sebep olamayacağı bir iyiliğe, kendini gizleyerek sebep olabiliyorsa? Örneğin, Tanrı bir kişiye kendini açık etmeyerek onun kendisini daha tutkulu bir şekilde aramasına sebep oluyor olabilir⁸. Veya belki de Tanrı ahlaki irade sahipleri olarak bizim otonomimize saygı duymak için kendini gizliyordur⁹. Varlığından daima haberdar olsaydık, övgüye değer olan eylemleri yapmayı doğru oldukları için değil Tanrıdan korktuğumuz için seçerdik.

Bu cevapla ilgili bir şüpheye göre, biz halihazırda Tanrı’nın kendini açık ederek de bu ve diğer ilgili amaçlarına ulaşması için farklı yollar bulduğunu düşünebiliriz. Diğer bir ifadeyle, Tanrı’nın her ne iyiliği amaçlıyorsa kendini açık ederek de ona ulaşması mümkün görünmektedir; bunu yapamıyorsa, mutlak kudretli mutlak bilgili bir varlığın neden gayet mümkün görünen bu yetenekten yoksun olduğunu sorgulayabiliriz¹⁰. Örneğin, ahlaki otonomimize saygı duymak için Tanrı bizim günlük ahlaki yargılamalarımıza önemli ölçüde müdahale etmeyecek, neredeyse bilinçaltına hitap edecek ve hafif bir şekilde kendi varlığına dair farkındalık oluşturabilirdi. Bu dolaylarda başarılı bir cevap bulmak istiyorsak, öne sürülen “çoğunluğun iyiliği”ne Tanrı kendini yarattıklarından gizlemediği sürece kesinlikle ulaşılamayacağını savunmamız gerekecektir.

2.3. Tanrı’nın iradesi anlaşılmazdır 

Son bir cevap, bizim mutlak kudretli mutlak bilgili ve sevgi dolu bir yaratıcının sebeplerini kavramak için yetersiz bir konumda olduğumuzu savunmaktadır¹¹. Küçük bir çocuk ebeveynlerinin onu neden dişçiye veya kreşe götürdüğünü tahmin edebilir mi? Elbette hayır. Ebeveynler, eylemleri için iyi sebeplere sahiptir fakat henüz aklı ermeyen çocuk bunları bilemez. Bu cevaba göre biz, Tanrı’ya kıyasla küçük çocuk gibiyiz ve sonuç olarak onun neden gizlendiğini anlamayı beklememeliyiz.

Cevap olarak şu söylenebilir ki Tanrı’nın yanında bizim aklımız yetersiz olsa da buradan, kendini ne zaman açık etmesi gerektiği konusunda tahminde bulunmaktan aciz olduğumuz sonucu çıkmaz. Çünkü yetişkin kişiler çoğunlukla zeki ve yaratıcıdır – çoğu çocuktan daha fazla. Bizim tahminlerimiz, o halde, kesin doğru olmayabilir, fakat doğrudan bu derece fazla mı uzaktırlar?

3. Sonuç

Gizlilik Argümanları’nın, eğer Tanrı var olsaydı insanların ona olan inancında olmasına izin vermeyeceği söylenen birkaç gözleme atıfta bulunarak sevgi dolu bir Tanrı’nın var olmadığını göstermeye çalıştıklarını inceledik. Bu argümanlar nihai olarak ikna edici olsun olmasın, incelikli ve üstünde kafa yormaya değer oldukları kesindir.

Notlar

• ¹ Argümanlar J.L. Schellenberg’ın çalışmasıyla başlamıştır. Schellenberg (2006), onun Gizlilik Argümanı’nın en erken sunumudur. Yenilenmiş yorumlar Schellenberg (2007) ve Schellenberg (2015) içinde bulunur.
• ² Diğer iki yaygın isim ‘Makul inançsızlıktan argüman’ ve ‘İlahi Gizlilik Argümanları’dır.
• ³ Tanrıya dair bu fikir Canterburyli St. Anselm (c. 1033-1109) ile ortaya çıkar.  Bkz. Anselm (2001), sayfa 7.
• ⁴ Bu hususların açıklaması için bkz. Schellenberg (2006), sayfa. 38-40 ve Schellenberg (2015), sayfa. 41-42
• ⁵ Bu, Theodore Drange’in kendi Gizlilik Argümanı’nı Drange (1996)’te formüle ettiği şekline benzerdir
• ⁶ Biri teistik inancın dünya çapında eşit olmayan dağılımıdır, Stephen Maitzen bu sosyolojik veriye dayanarak Maitzen (2006) içinde bir Gizlilik Argümanı ortaya koymuştur.
• ⁷ Bu cevap Henry (2001) ve Henry (2008) içinde bulunur.
• ⁸ Pascal (1995) içinde bulunan çeşitli varsayımlardan elde edilebilen bir yaklaşım, örn. İnsanlar Tanrı olmadan “çaresiz” haldedir
• ⁹ Böyle bir cevap Moser (2008) içinde açıklanmıştır, örn., sayfa 20-21.
• ¹⁰ Karşılaştırma için; Schellenberg (2015), sayfa. 109-112.
• ¹¹ Bu cevabın temsili bir sunumu için, bkz. McBrayer and Swenson (2012).

Kaynakça

• Anselm. Proslogion, with the replies of Gaunilo and Anselm. tr. Thomas Williams. Indianapolis: Hackett, 2001 [1075-78].
• Drange, Theodore. “Arguments from Evil and Nonbelief.” 1996.  Published on The Secular Web – URL: <http://infidels.org/library/modern/theodore_drange/aeanb.html>.
• Henry, Doug. “Does Reasonable Nonbelief Exist?” Faith and Philosophy 18 (1), 2001: 75-92.
• –– “Reasonable Doubts about Reasonable Nonbelief.” Faith and Philosophy 25 (3), 2008: 276-289.
• Maitzen, Stephen. “Divine Hiddenness and the Demographics of Theism.” Religious Studies 42 (2), 2006: 171-191.
• McBrayer, Justin and Swenson, Philip. “Skepticism about the Argument from Divine Hiddenness.”  Religious Studies 48 (2), 2012: 129-150.
• Moser, Paul. The Elusive God: Reorienting Religious Epistemology. New York: Cambridge University Press, 2008.
• Pascal, Blaise. Pensees. tr. A.J. Krailsheimer. New York: Penguin Classics, 1995 [c. 1660].
• Schellenberg, J. L. Divine Hiddenness and Human Reason. New York: Cornell University Press, 2006 [1993].
• –– The Wisdom to Doubt: A Justification of Religious Skepticism. New York: Cornell University Press, 2007.
• –– The Hiddenness Argument: Philosophy’s New Challenge to Belief in God. New York: Oxford University Press, 2015.

---

David Bayless– “Divine Hiddenness”, (Erişim Tarihi: 10.12.2020)

Çevirmen: Evren Yüksel
Çeviri Editörü: Çağan Fırtına

Din Felsefesi ile İlgili Diğer İçeriklerimiz

1. Ateizmi Kanıtlamanın İki Yolu – Quentin Smith
2. Din Felsefesine Giriş: Felsefe, Tanrı’nın Varlığına Dair Ne Söyleyebilir? – Taner Beyter
3. Din veya İlahi Buyruk Teorisi – Steve McCartney & Rick Parent
4. Ateistler Doğaüstüne İnanabilir mi? – Berat Mutluhan Seferoğlu
5. Din Felsefesinin Alanı ve Önemi Hakkında – Charles Taliaferro & Elsa J. Marty
6. Kozmolojik Kanıt ve İki İtiraz – Zikri Yavuz
7. Cömertliğin İstismarı – Talha Gülmez
8. Tanrı ve Zaman – Gregory E. Ganssle (Internet Encyclopedia of Philosophy)
9. Kelam Kozmolojik Argümanı’na Giriş – Berat Mutluhan Seferoğlu
10. Cehennem Problemi: Allah’ın Adaletinin Sınırları – Talha Gülmez
11. Bilim + Din – Tom McLeish
12. Craig’in Metaetik Ahlak Argümanı’nın ve Teistik Metaetik Teorilerinin Eleştirel Bir Değerlendirmesi – Berat Mutluhan Seferoğlu
13. Reformcu Epistemoloji ve Temel İnançlar – Taner Beyter
14. Reformcu Epistemoloji ve Tanrı İnancı – Taner Beyter
15. İnce Ayar Argümanı Ve Bilinç – Alex Malpass
16. Tanrı Nerede? – Edward Feser
17. Seküler Bir Ahlakın Olanaklılığına Dair Bir Metaargüman – Talha Gülmez
18. Doğal Teoloji ve Doğal Din – Andrew Chignell & Derk Pereboom (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
19. Olumsallık Argümanı Üzerine Bazı Düşünceler – Jonathan David Garner
20. Olumsallık Argümanı’nı Çürütmek – Jonathan David Garner
21. Acı ve Hazzın Biyolojik Rolüne Dayalı Argüman – Jeffery Jay Lowder
22. Tanrı’nın Kanıtı Olarak Kötülük? – Melinda Penner
23. Anselm’in Ontolojik Argümanı – Edward Feser
24. Mucizeler ve Edward Feser – Jonathan David Garner
25. Zaman, Uzay ve Tanrı – Edwerd Feser
26. Dini Epistemoloji: Alvin Plantinga Örneği – Musa Yanık
27. Çünkü Tanrı Öyle Söylüyor: İlahi Buyruk Teorisi Üzerine – Spencer Case
28. Tanrı’ya Dair Ahlaki Argümanlar (1): Kanıt Temelli Biçimler – John Danaher
29. Tanrı’nın Varlığına Dair Tasarım Argümanları – Thomas Metcalf
30. Daha İyi Bir Dünyanın Olmayışı Problemi: Mümkün Dünyaların En İyisi – Kirk Lougheed
31. Hür İrade Savunması – Alvin Plantinga
32. Üçlübirlik İnancı Tutarsız mı? – Yeşua Özçelik
33. Tanrı Yalan Söyleyebilir mi? – Dallas G Denery II
34. Tanrı’nın Varlığına Dair “İnce Ayar” Argümanı – Thomas Metcalf
35. Dini İnançlar İçin Epistemik Eşitliğin İmkânı: Parite Argümanı – Musa Yanık
36. Klasik Ontolojik Argüman’ın Ateistik Eleştirisi – Mehmet Mirioğlu
37. Üçlübirlik İnancının Tutarsızlığı Argümanı– Jeffery Jay Lowder
38. Teistler İçin +20 Soru – Jeffery Jay Lowder
39. Ted Drange’nin Yaratılış-Karşıtı Argümanı – Jeffery Jay Lowder
40. Natüralizme Karşı Özgür Düşünme Argümanı’yla İlgili Problem – Alex Malpass
41. Alternatif Tanrı Konseptleri – Jonathan David Garner
42. Vahiy Epistemolojisi İçin Sonsuz Gerileme – Alex Malpass
43. Teoloji ve Analitik A Posteriori – Edward Feser
44. Augustine ve İdam Cezası Üzerine – Edward Feser
45. İnanmanın Günahı – Arif Ahmed
46. Kötü bir Tanrı’nın Varlığına Yönelik Kümülatif Bir Sebep – Jonathan David Garner
47. Teizme Karşı Biyolojik Evrim Kanıtı – Jeffery Jay Lowder
48. Evrenin Nedensiz Başlangıcının Metafiziksel Zorunluluğuna İlişkin George Nakhnikian’a Bir Cevap – Quentin Smith
49. Kusurlu Bir Tanrı – Yoram Hazony
50. Yeni Ateistler – James E. Taylor (Internet Encyclopedia of Philosophy)
51. Yeni Ateizm Eleştirel Bir Değerlendirme – Berat Mutluhan Seferoğlu
52. Bilim ve Din: Epistemik Bir Bakış – Nebi Mehdiyev
53. Plantinga’nın Dini Dışlayıcılık Savunusunun Eleştirisi – Nebi Mehdiyev
54. Dini Epistemoloji – Kelly James Clark (Internet Encyclopedia of Philosophy)
55. İslam ve Rasyonalite Üzerine Kısa Bir Değerlendirme – Musa Yanık
56. Panteizm – William Mander (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
57. Plantinga’nın Naturalizme Karşı Evrimsel Argüman’ı ve İtirazlar – Jonathan David Garner
58. Deflasyonist Argüman – Mehmet Mirioğlu
59. Kutsal Kitapların Anlamlarında Görelilik – Mehmet Mirioğlu
60. Ateizm ve Agnostisizm (Stanford Encyclopedia of Philosophy) – Paul Draper
61. Mutlak Kudret Argümanı – Mehmet Mirioğlu
62. Ateistler Neden Felsefe ve Teoloji ile İlgilenmeli? – Berat Mutluhan Seferoğlu
63. Teistler Farklı Ateist Tutumları Neden Bilmelidir? – Musa Yanık
64. Kötülük Problemine Karşı Özgür İrade Savunusu ve Eleştirel Bir Değerlendirme – Taner Beyter
65. Platon’un Felsefi Dini – Max Charlesworth
66. Objektif Dindarlığın İmkansızlığı Argümanı – Mehmet Mirioğlu
67. İsimlerini Bilmeniz Gereken 46 Ateist ve Nonteist Felsefeci – Berat Mutluhan Seferoğlu
68. Yanlış Anlaşılan Üç Teist Filozof: Aquinas, Pascal ve Paley – Berat Mutluhan Seferoğlu
69. Türkçede Analitik Din Felsefesi Çalışmaları – Musa Yanık
70. Stephen Unwin’in Bayesci Teoremi: Tanrı’nın Var Olma Olasılığı % Kaçtır? – Musa Yanık
71. Kelam Kozmolojik Argüman “Evrenin Başlangıcı Tanrı’yı Kanıtlar mı?” – Berat Mutluhan Seferoğlu
72. Kötülük Problemi “Evrendeki Kötülükler Ateizme Delil Midir” – Taner Beyter
73. “Allahsız Ahlak Olabilir mi?” Kitabının Eleştirisi – Talha Gülmez
74. İnternet Ateistleriyle İlgili Problem – Alex Malpass
75. Ateistlerin Pek Çoğunun İnandığı 10 Mit – Berat Mutluhan Seferoğlu
76. Din Duygu Düzenlemeyle İlgili, Bu Konuda Oldukça da İyi – Stephen T. Asma
77. Zamanı Tanrı Mı Yarattı? – William Lane Craig 
78. Felsefe Sohbetleri #4:Din Felsefesi (Part-1)
79. Felsefe Sohbetleri #4:Din Felsefesi (Part-2)
80. Muhammed: Avrupa Aydınlanmasının Ruhban Sınıfı Karşıtı Kahramanı – John Tolan
81. Tanrı’nın Varlığı Lehine ve Aleyhine Olan Argümanları Nasıl Sınıflandırabiliriz? – Jonathan David Garner
82. Paul Draper’ın Tanrı’nın Varlığına Dair Ahlak Argümanı – Jonathan David Garner
83. İyilik Problemi Diye Bir Şey var mı? – Jonathan David Garner
84. Enis Doko, Üçlübirlik Problemi ve Hristiyan Teizminin Eleştirisi Üzerine (1. Bölüm) – Yeşua Özçelik
85. Enis Doko, Üçlübirlik Problemi ve Hristiyan Teizminin Eleştirisi Üzerine (2. Bölüm) – Yeşua Özçelik
86. Ateizm Dünya Hakkında Öngörülerde Bulunur mu? – Jonathan David Garner
87. “Karakter Oluşturma” Teodisesi Üzerine Akla İlk Gelen Birkaç Fikir – Jonathan David Garner
88. Üçüncü Türden Bir Ahlak Argümanı – Alexander Pruss
89. “Ana Rahminde Biçim Vermeden Önce Tanıdım Seni / Yeremya” (1:5) – Alexander Pruss
90. Teslis, Cinsel Ahlak ve Liberal Hristiyanlık – Alexander Pruss
91. Şüpheci Teizm ve Tanrı’nın Sonsuzluğu – Alexander Pruss
92. Hristiyan Dünyasının Bölünmesini Bir Skandal Olarak Mı Görmeliyiz? – Alexander Pruss
93. Alexander R. Pruss ve Joshua L. Rasmussen’in “Zorunlu Varlık” Anketi ve Sonuçları – Musa Yanık
94. Euthyphro – Alexander Pruss
95. Teizm ve Qualia – Alexander Pruss
96. Açık Uçlu İki Kozmolojik Argüman – Alexander Pruss
97. Mereolojik Mükemmellik – Alexander Pruss
98. Teizm Doğru İse Qualia Temel Varlıklar Kategorisinde Değildir – Alexander Pruss
99. Büyük Kötülüklere Engel Olmak İçin Yalan Söylemek – Alexander Pruss
100. Teolojik Modellerin Üç Seviyesi – Alexander Pruss
101. Şimdicilik ve Haç – Alexander Pruss
102. Tanrı ve Zamanın B Teorisi – Alexander Pruss
103. Wittgenstein ve Din – Stephen Law
104. Cehennem Problemi: Allah’ın Adaletinin Sınırları – Talha Gülmez
105. Cehennem Problemi’ne Teistik Bir Yaklaşım – Ömer Çağrı Akarsu
106. ‘Cehennem Problemi’ Tartışmasına Katkı – Taner Beyter
107. Yeni Ahit Yazarlarının Eski Ahit’ten Yaptıkları Yanlış Alıntılar: Bu Onların İlhamsızlığının, Vahy Almadıklarının Delili mi? – Bassam Zawadi
108. Hiçlikten Yaratılış ve Kelam Kozmolojik Argüman – Jonathan David Garner
109. Tanrı’nın Yokluğu Lehine Ahlak Argümanı (Tersine Çevrilmiş Ahlak Argümanı) – Jonathan David Garner
110. Schellenberg’in İlahi Gizlilik Problemi’ne Plantinga’nın Dışsalcı Epistemolojisi Bir Yanıt Verebilir mi? – Musa Yanık
111. Mezmurlar 22:1 Tanrım Neden Terk Ettin Beni? – Eren Gündemir
112. Bilimsel Mucize Argümanı’nın Eleştirisi – Yasin Şahin
113. Mucizeler Gerçek mi? – Jonathan David Garner
114. Tanrı’nın Varlığı Aleyhine Disteleolojik Argümanlar – Jonathan David Garner
115. Paul Draper’in Acıya Dayalı Argümanı – Jonathan David Garner
116. Dinler Tarihine Giriş: Dinler Tarihi Niçin Önemlidir? – Musa Yanık
117. Sosyalizm Modern Dinin Manzarasının Şekillenmesine Nasıl Katkı Sağlamıştır? – Julian Strube
118. Agnostik Tavrın Makullüğü Üzerine (1. Bölüm) – Bilal Bekalp
119. Yeni Bir Mantıksal Kötülük Argümanı – Jonathan David Garner
120. Felsefe ve Hristiyan Teolojisi – Michael J. Murray & Michael Rea (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
121. Schellenberg’in Korkunç Acılara Dayalı Tümdengelim Argümanı – Jonathan David Garner
122. Kötülük Problemi – Thomas Metcalf
123. Arap ve İslam Metafiziği – Amos Bertolacci (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
124. Hayvanları Tanrı mı Yaratır? – Jonathan David Garner
125. İlahi Buyruk (Emir) Teorisi – Michael W. Austin (Internet Encyclopedia of Philosophy)