1. Problem: Tanrı Nerede?
Tanrı varsa, onu tanımamızı istiyorsa, kendini bize açık etmeye gücü varsa, o halde neden birçok insan onu tecrübe etmek ve onunla iletişime geçmek konusunda bu kadar zorlandığını söylemektedir? Başka bir ifadeyle, Tanrı neden kendini bu kadar çok sayıda insandan gizliyor gibi görünmektedir? Belki de sebep Tanrı’nın anlaşılmayan bir şekilde var olması değil aslında hiç var olmamasıdır.
Tanrı’nın varlığına karşı ilginç bir yeni argüman ailesi bu şekilde mantık yürütmektedir. Bu argümanlara göre, Tanrı’nın gizliliği onun ilahi doğasıyla çelişkili olacağından, Tanrı’nın birçoğumuzdan gizleniyor gibi görünmesinin en iyi açıklaması Tanrı’nın var olmamasıdır1. Bu argümanların farklı isimleri vardır, en meşhur olanlarından biri “Gizlilik Argümanları”dır2. Bu yazıda, bu argümanları ve onlara karşı en parlak üç cevabı inceleyeceğiz.
Gizlilik Argümanları birçok teistin tereddütsüz kabul edeceği bir iddia ile başlar: Tanrı, varsa, mutlak bilgili, mutlak kudretli ve sevgi doludur. Çağdaş popülerliğinin yanı sıra bu ifadenin bir avantajı da Tanrı’nın tahayyül edilebilen en mükemmel varlık olduğu yönündeki geleneksel monoteisttik inanç ile de uyumlu olmasıdır3.

Daha sonra argümanlar, eğer Tanrı sevgi doluysa, bizim, onun yarattığı canlılar olarak, onun varlığına inanıp inanmamamızla derinden ilgileneceğine dikkat çekmektedir. Sonuç olarak, makul herhangi bir kişinin ona inanmakta başarısız olması Tanrı için kabul edilemez olacaktır; gerçekten sevgi dolu bir yaratıcı yarattıkları ile ilişki kurmak isteyecektir – onlar kendisinin varlığından haberdar değilken de bu fazlasıyla zordur3. Veya farklı bir örnek olarak, Tanrı, makul olan olmayan hiç kimsenin, Cennet’e girme ihtimali kaybolacak diye, inançsız olarak ölmesini istemez5. İnançsızlığın sevgi dolu bir Tanrı’ya aykırı olduğu farklı senaryolar düşünebiliriz6.
Gizlilik Argümanlarındaki son adım, Tanrıya inanmakta başarısız olan makul insanların var olduğu ve inançsız olarak ölen insanların var olduğudur. Basitçe söylemek gerekirse, Tanrı gizlidir fakat olması gereken bu değilmiş gibi görünmektedir.
Tüm bunlar ne anlama gelir? Eğer Tanrı varsa ve sevgi doluysa, bizim gibi yarattığı canlıların onun var olduğunu bilmesini isteyecektir. Ama Tanrı gizliyse, var olduğunu bilmek, yarattığı canlılar için zor veya imkansızdır. Ve Tanrı çoğumuzdan gerçekten de gizlenmiştir. Bu yüzden, Tanrı’nın var olmadığı sonucuna ulaşabiliriz. Çünkü, var olsaydı, çoğu kişinin inançsızlığına sebep olan bir şekilde gizlenmezdi. Bu, Gizlilik Argümanlarının temel noktasıdır.
Yazının kalanında, bu argümanlara verilen en meşhur cevaplardan üçünü inceleyeceğiz.
2. Önerilen Üç Çözüm
Gizlilik Argümanlarının, sevgi dolu bir Tanrı’nın varlığı ile çeliştiği iddia edilen, Tanrıya dair inançsızlık ile ilgili bazı gerçeklerden yola çıkmak zorunda olduğunu gördük. Bazı makul insanların onun gerçekliğini kabul etmekte başarısız olması buna bir örnektir.
2.1. Gerçek İnançsız Yoktur
Bu bizi ilk cevabımıza yönlendirmektedir: Gerçek inançsız diye bir şey yoktur. Verilen örneği geçerli kılacak, Tanrıya inanmakta başarısız olan makul insanların var olduğu yönündeki iddia doğru değildir7. Bu kişiler kendini kandırmaktan, ihmalkarlıktan veya inatçılıktan dolayı suçlu olmalıdır, bu yüzden gerçekten makul değillerdir.
Bu cevabı, anlaşılması kolay olsa da, kabullenmesi zordur. Ciddi ve bilgili bir inançsız ile konuşmuş olan herkesin takdir edeceği gibi, Tanrı’nın varlığını kabul etmekte başarısız olan makul insanlar kesinlikle var görünmektedir. Her halükârda, bundan veya Gizlilik Argümanı’nın inançla alakalı diğer gözlemlerinden şüphe duymak için güçlü sebeplere ihtiyacımız olacaktır; muğlak ithamlar konuyu çözmek için yeterli değildir.

2.2. Gizlilik Daha Büyük Bir İyiliğe Sebep Olur
İkinci cevabımız şu soruyu sorar, ya Tanrı Gizlilik Argümanlarında söylendiği şekilde kendini açık ederek sebep olamayacağı bir iyiliğe, kendini gizleyerek sebep olabiliyorsa? Örneğin, Tanrı bir kişiye kendini açık etmeyerek onun kendisini daha tutkulu bir şekilde aramasına sebep oluyor olabilir8. Veya belki de Tanrı ahlaki irade sahipleri olarak bizim otonomimize saygı duymak için kendini gizliyordur9. Varlığından daima haberdar olsaydık, övgüye değer olan eylemleri yapmayı doğru oldukları için değil Tanrıdan korktuğumuz için seçerdik.
Bu cevapla ilgili bir şüpheye göre, biz halihazırda Tanrı’nın kendini açık ederek de bu ve diğer ilgili amaçlarına ulaşması için farklı yollar bulduğunu düşünebiliriz. Diğer bir ifadeyle, Tanrı’nın her ne iyiliği amaçlıyorsa kendini açık ederek de ona ulaşması mümkün görünmektedir; bunu yapamıyorsa, mutlak kudretli mutlak bilgili bir varlığın neden gayet mümkün görünen bu yetenekten yoksun olduğunu sorgulayabiliriz10. Örneğin, ahlaki otonomimize saygı duymak için Tanrı bizim günlük ahlaki yargılamalarımıza önemli ölçüde müdahale etmeyecek, neredeyse bilinçaltına hitap edecek ve hafif bir şekilde kendi varlığına dair farkındalık oluşturabilirdi. Bu dolaylarda başarılı bir cevap bulmak istiyorsak, öne sürülen “çoğunluğun iyiliği”ne Tanrı kendini yarattıklarından gizlemediği sürece kesinlikle ulaşılamayacağını savunmamız gerekecektir.
2.3. Tanrı’nın iradesi anlaşılmazdır
Son bir cevap, bizim mutlak kudretli mutlak bilgili ve sevgi dolu bir yaratıcının sebeplerini kavramak için yetersiz bir konumda olduğumuzu savunmaktadır11. Küçük bir çocuk ebeveynlerinin onu neden dişçiye veya kreşe götürdüğünü tahmin edebilir mi? Elbette hayır. Ebeveynler, eylemleri için iyi sebeplere sahiptir fakat henüz aklı ermeyen çocuk bunları bilemez. Bu cevaba göre biz, Tanrı’ya kıyasla küçük çocuk gibiyiz ve sonuç olarak onun neden gizlendiğini anlamayı beklememeliyiz.
Cevap olarak şu söylenebilir ki Tanrı’nın yanında bizim aklımız yetersiz olsa da buradan, kendini ne zaman açık etmesi gerektiği konusunda tahminde bulunmaktan aciz olduğumuz sonucu çıkmaz. Çünkü yetişkin kişiler çoğunlukla zeki ve yaratıcıdır – çoğu çocuktan daha fazla. Bizim tahminlerimiz, o halde, kesin doğru olmayabilir, fakat doğrudan bu derece fazla mı uzaktırlar?
3. Sonuç
Gizlilik Argümanları’nın, eğer Tanrı var olsaydı insanların ona olan inancında olmasına izin vermeyeceği söylenen birkaç gözleme atıfta bulunarak sevgi dolu bir Tanrı’nın var olmadığını göstermeye çalıştıklarını inceledik. Bu argümanlar nihai olarak ikna edici olsun olmasın, incelikli ve üstünde kafa yormaya değer oldukları kesindir.
Notlar
- 1 Argümanlar J.L. Schellenberg’ın çalışmasıyla başlamıştır. Schellenberg (2006), onun Gizlilik Argümanı’nın en erken sunumudur. Yenilenmiş yorumlar Schellenberg (2007) ve Schellenberg (2015) içinde bulunur.
- 2 Diğer iki yaygın isim ‘Makul inançsızlıktan argüman’ ve ‘İlahi Gizlilik Argümanları’dır.
- 3 Tanrıya dair bu fikir Canterburyli St. Anselm (c. 1033-1109) ile ortaya çıkar. Bkz. Anselm (2001), sayfa 7.
- 4 Bu hususların açıklaması için bkz. Schellenberg (2006), sayfa. 38-40 ve Schellenberg (2015), sayfa. 41-42
- 5 Bu, Theodore Drange’in kendi Gizlilik Argümanı’nı Drange (1996)’te formüle ettiği şekline benzerdir
- 6 Biri teistik inancın dünya çapında eşit olmayan dağılımıdır, Stephen Maitzen bu sosyolojik veriye dayanarak Maitzen (2006) içinde bir Gizlilik Argümanı ortaya koymuştur.
- 7 Bu cevap Henry (2001) ve Henry (2008) içinde bulunur.
- 8 Pascal (1995) içinde bulunan çeşitli varsayımlardan elde edilebilen bir yaklaşım, örn. İnsanlar Tanrı olmadan “çaresiz” haldedir
- 9 Böyle bir cevap Moser (2008) içinde açıklanmıştır, örn., sayfa 20-21.
- 10 Karşılaştırma için; Schellenberg (2015), sayfa. 109-112.
- 11 Bu cevabın temsili bir sunumu için, bkz. McBrayer and Swenson (2012).
Kaynakça
- Anselm. Proslogion, with the replies of Gaunilo and Anselm. tr. Thomas Williams. Indianapolis: Hackett, 2001 [1075-78].
- Drange, Theodore. “Arguments from Evil and Nonbelief.” 1996. Published on The Secular Web – URL: <http://infidels.org/library/modern/theodore_drange/aeanb.html>.
- Henry, Doug. “Does Reasonable Nonbelief Exist?” Faith and Philosophy 18 (1), 2001: 75-92.
- –– “Reasonable Doubts about Reasonable Nonbelief.” Faith and Philosophy 25 (3), 2008: 276-289.
- Maitzen, Stephen. “Divine Hiddenness and the Demographics of Theism.” Religious Studies 42 (2), 2006: 171-191.
- McBrayer, Justin and Swenson, Philip. “Skepticism about the Argument from Divine Hiddenness.” Religious Studies 48 (2), 2012: 129-150.
- Moser, Paul. The Elusive God: Reorienting Religious Epistemology. New York: Cambridge University Press, 2008.
- Pascal, Blaise. Pensees. tr. A.J. Krailsheimer. New York: Penguin Classics, 1995 [c. 1660].
- Schellenberg, J. L. Divine Hiddenness and Human Reason. New York: Cornell University Press, 2006 [1993].
- –– The Wisdom to Doubt: A Justification of Religious Skepticism. New York: Cornell University Press, 2007.
- –– The Hiddenness Argument: Philosophy’s New Challenge to Belief in God. New York: Oxford University Press, 2015.
David Bayless– “Divine Hiddenness”, (Erişim Tarihi: 10.12.2020)
Çevirmen: Evren Yüksel
Çeviri Editörü: Çağan Fırtına
Din Felsefesi ile İlgili Diğer İçeriklerimiz
- Ateizmi Kanıtlamanın İki Yolu – Quentin Smith
- Din Felsefesine Giriş: Felsefe, Tanrı’nın Varlığına Dair Ne Söyleyebilir? – Taner Beyter
- Din veya İlahi Buyruk Teorisi – Steve McCartney & Rick Parent
- Ateistler Doğaüstüne İnanabilir mi? – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Din Felsefesinin Alanı ve Önemi Hakkında – Charles Taliaferro & Elsa J. Marty
- Kozmolojik Kanıt ve İki İtiraz – Zikri Yavuz
- Cömertliğin İstismarı – Talha Gülmez
- Tanrı ve Zaman – Gregory E. Ganssle (Internet Encyclopedia of Philosophy)
- Kelam Kozmolojik Argümanı’na Giriş – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Cehennem Problemi: Allah’ın Adaletinin Sınırları – Talha Gülmez
- Bilim + Din – Tom McLeish
- Craig’in Metaetik Ahlak Argümanı’nın ve Teistik Metaetik Teorilerinin Eleştirel Bir Değerlendirmesi – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Reformcu Epistemoloji ve Temel İnançlar – Taner Beyter
- Reformcu Epistemoloji ve Tanrı İnancı – Taner Beyter
- İnce Ayar Argümanı Ve Bilinç – Alex Malpass
- Tanrı Nerede? – Edward Feser
- Seküler Bir Ahlakın Olanaklılığına Dair Bir Metaargüman – Talha Gülmez
- Doğal Teoloji ve Doğal Din – Andrew Chignell & Derk Pereboom (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
- Olumsallık Argümanı Üzerine Bazı Düşünceler – Jonathan David Garner
- Olumsallık Argümanı’nı Çürütmek – Jonathan David Garner
- Acı ve Hazzın Biyolojik Rolüne Dayalı Argüman – Jeffery Jay Lowder
- Tanrı’nın Kanıtı Olarak Kötülük? – Melinda Penner
- Anselm’in Ontolojik Argümanı – Edward Feser
- Mucizeler ve Edward Feser – Jonathan David Garner
- Zaman, Uzay ve Tanrı – Edwerd Feser
- Dini Epistemoloji: Alvin Plantinga Örneği – Musa Yanık
- Çünkü Tanrı Öyle Söylüyor: İlahi Buyruk Teorisi Üzerine – Spencer Case
- Tanrı’ya Dair Ahlaki Argümanlar (1): Kanıt Temelli Biçimler – John Danaher
- Tanrı’nın Varlığına Dair Tasarım Argümanları – Thomas Metcalf
- Daha İyi Bir Dünyanın Olmayışı Problemi: Mümkün Dünyaların En İyisi – Kirk Lougheed
- Hür İrade Savunması – Alvin Plantinga
- Üçlübirlik İnancı Tutarsız mı? – Yeşua Özçelik
- Tanrı Yalan Söyleyebilir mi? – Dallas G Denery II
- Tanrı’nın Varlığına Dair “İnce Ayar” Argümanı – Thomas Metcalf
- Dini İnançlar İçin Epistemik Eşitliğin İmkânı: Parite Argümanı – Musa Yanık
- Klasik Ontolojik Argüman’ın Ateistik Eleştirisi – Mehmet Mirioğlu
- Üçlübirlik İnancının Tutarsızlığı Argümanı– Jeffery Jay Lowder
- Teistler İçin +20 Soru – Jeffery Jay Lowder
- Ted Drange’nin Yaratılış-Karşıtı Argümanı – Jeffery Jay Lowder
- Natüralizme Karşı Özgür Düşünme Argümanı’yla İlgili Problem – Alex Malpass
- Alternatif Tanrı Konseptleri – Jonathan David Garner
- Vahiy Epistemolojisi İçin Sonsuz Gerileme – Alex Malpass
- Teoloji ve Analitik A Posteriori – Edward Feser
- Augustine ve İdam Cezası Üzerine – Edward Feser
- İnanmanın Günahı – Arif Ahmed
- Kötü bir Tanrı’nın Varlığına Yönelik Kümülatif Bir Sebep – Jonathan David Garner
- Teizme Karşı Biyolojik Evrim Kanıtı – Jeffery Jay Lowder
- Evrenin Nedensiz Başlangıcının Metafiziksel Zorunluluğuna İlişkin George Nakhnikian’a Bir Cevap – Quentin Smith
- Kusurlu Bir Tanrı – Yoram Hazony
- Yeni Ateistler – James E. Taylor (Internet Encyclopedia of Philosophy)
- Yeni Ateizm Eleştirel Bir Değerlendirme – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Bilim ve Din: Epistemik Bir Bakış – Nebi Mehdiyev
- Plantinga’nın Dini Dışlayıcılık Savunusunun Eleştirisi – Nebi Mehdiyev
- Dini Epistemoloji – Kelly James Clark (Internet Encyclopedia of Philosophy)
- İslam ve Rasyonalite Üzerine Kısa Bir Değerlendirme – Musa Yanık
- Panteizm – William Mander (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
- Plantinga’nın Naturalizme Karşı Evrimsel Argüman’ı ve İtirazlar – Jonathan David Garner
- Deflasyonist Argüman – Mehmet Mirioğlu
- Kutsal Kitapların Anlamlarında Görelilik – Mehmet Mirioğlu
- Ateizm ve Agnostisizm (Stanford Encyclopedia of Philosophy) – Paul Draper
- Mutlak Kudret Argümanı – Mehmet Mirioğlu
- Ateistler Neden Felsefe ve Teoloji ile İlgilenmeli? – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Teistler Farklı Ateist Tutumları Neden Bilmelidir? – Musa Yanık
- Kötülük Problemine Karşı Özgür İrade Savunusu ve Eleştirel Bir Değerlendirme – Taner Beyter
- Platon’un Felsefi Dini – Max Charlesworth
- Objektif Dindarlığın İmkansızlığı Argümanı – Mehmet Mirioğlu
- İsimlerini Bilmeniz Gereken 46 Ateist ve Nonteist Felsefeci – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Yanlış Anlaşılan Üç Teist Filozof: Aquinas, Pascal ve Paley – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Türkçede Analitik Din Felsefesi Çalışmaları – Musa Yanık
- Stephen Unwin’in Bayesci Teoremi: Tanrı’nın Var Olma Olasılığı % Kaçtır? – Musa Yanık
- Kelam Kozmolojik Argüman “Evrenin Başlangıcı Tanrı’yı Kanıtlar mı?” – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Kötülük Problemi “Evrendeki Kötülükler Ateizme Delil Midir” – Taner Beyter
- “Allahsız Ahlak Olabilir mi?” Kitabının Eleştirisi – Talha Gülmez
- İnternet Ateistleriyle İlgili Problem – Alex Malpass
- Ateistlerin Pek Çoğunun İnandığı 10 Mit – Berat Mutluhan Seferoğlu
- Din Duygu Düzenlemeyle İlgili, Bu Konuda Oldukça da İyi – Stephen T. Asma
- Zamanı Tanrı Mı Yarattı? – William Lane Craig
- Felsefe Sohbetleri #4:Din Felsefesi (Part-1)
- Felsefe Sohbetleri #4:Din Felsefesi (Part-2)
- Muhammed: Avrupa Aydınlanmasının Ruhban Sınıfı Karşıtı Kahramanı – John Tolan
- Tanrı’nın Varlığı Lehine ve Aleyhine Olan Argümanları Nasıl Sınıflandırabiliriz? – Jonathan David Garner
- Paul Draper’ın Tanrı’nın Varlığına Dair Ahlak Argümanı – Jonathan David Garner
- İyilik Problemi Diye Bir Şey var mı? – Jonathan David Garner
- Enis Doko, Üçlübirlik Problemi ve Hristiyan Teizminin Eleştirisi Üzerine (1. Bölüm) – Yeşua Özçelik
- Enis Doko, Üçlübirlik Problemi ve Hristiyan Teizminin Eleştirisi Üzerine (2. Bölüm) – Yeşua Özçelik
- Ateizm Dünya Hakkında Öngörülerde Bulunur mu? – Jonathan David Garner
- “Karakter Oluşturma” Teodisesi Üzerine Akla İlk Gelen Birkaç Fikir – Jonathan David Garner
- Üçüncü Türden Bir Ahlak Argümanı – Alexander Pruss
- “Ana Rahminde Biçim Vermeden Önce Tanıdım Seni / Yeremya” (1:5) – Alexander Pruss
- Teslis, Cinsel Ahlak ve Liberal Hristiyanlık – Alexander Pruss
- Şüpheci Teizm ve Tanrı’nın Sonsuzluğu – Alexander Pruss
- Hristiyan Dünyasının Bölünmesini Bir Skandal Olarak Mı Görmeliyiz? – Alexander Pruss
- Alexander R. Pruss ve Joshua L. Rasmussen’in “Zorunlu Varlık” Anketi ve Sonuçları – Musa Yanık
- Euthyphro – Alexander Pruss
- Teizm ve Qualia – Alexander Pruss
- Açık Uçlu İki Kozmolojik Argüman – Alexander Pruss
- Mereolojik Mükemmellik – Alexander Pruss
- Teizm Doğru İse Qualia Temel Varlıklar Kategorisinde Değildir – Alexander Pruss
- Büyük Kötülüklere Engel Olmak İçin Yalan Söylemek – Alexander Pruss
- Teolojik Modellerin Üç Seviyesi – Alexander Pruss
- Şimdicilik ve Haç – Alexander Pruss
- Tanrı ve Zamanın B Teorisi – Alexander Pruss
- Wittgenstein ve Din – Stephen Law
- Cehennem Problemi: Allah’ın Adaletinin Sınırları – Talha Gülmez
- Cehennem Problemi’ne Teistik Bir Yaklaşım – Ömer Çağrı Akarsu
- ‘Cehennem Problemi’ Tartışmasına Katkı – Taner Beyter
- Yeni Ahit Yazarlarının Eski Ahit’ten Yaptıkları Yanlış Alıntılar: Bu Onların İlhamsızlığının, Vahy Almadıklarının Delili mi? – Bassam Zawadi
- Hiçlikten Yaratılış ve Kelam Kozmolojik Argüman – Jonathan David Garner
- Tanrı’nın Yokluğu Lehine Ahlak Argümanı (Tersine Çevrilmiş Ahlak Argümanı) – Jonathan David Garner
- Schellenberg’in İlahi Gizlilik Problemi’ne Plantinga’nın Dışsalcı Epistemolojisi Bir Yanıt Verebilir mi? – Musa Yanık
- Mezmurlar 22:1 Tanrım Neden Terk Ettin Beni? – Eren Gündemir
- Bilimsel Mucize Argümanı’nın Eleştirisi – Yasin Şahin
- Mucizeler Gerçek mi? – Jonathan David Garner
- Tanrı’nın Varlığı Aleyhine Disteleolojik Argümanlar – Jonathan David Garner
- Paul Draper’in Acıya Dayalı Argümanı – Jonathan David Garner
- Dinler Tarihine Giriş: Dinler Tarihi Niçin Önemlidir? – Musa Yanık
- Sosyalizm Modern Dinin Manzarasının Şekillenmesine Nasıl Katkı Sağlamıştır? – Julian Strube
- Agnostik Tavrın Makullüğü Üzerine (1. Bölüm) – Bilal Bekalp
- Yeni Bir Mantıksal Kötülük Argümanı – Jonathan David Garner
- Felsefe ve Hristiyan Teolojisi – Michael J. Murray & Michael Rea (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
- Schellenberg’in Korkunç Acılara Dayalı Tümdengelim Argümanı – Jonathan David Garner
- Kötülük Problemi – Thomas Metcalf
- Arap ve İslam Metafiziği – Amos Bertolacci (Stanford Encyclopedia of Philosophy)
- Hayvanları Tanrı mı Yaratır? – Jonathan David Garner
- İlahi Buyruk (Emir) Teorisi – Michael W. Austin (Internet Encyclopedia of Philosophy)