Alvin Plantinga’nın Maharetli Başarısı – William Doino Jr.

Alvin Plantinga bu yılki Templeton Ödülü’ne kayık görülerek Rahibe Teresa, Alexander Solzhenitsyn, Michael Novak ve Haham Jonathan Sacks gibi ödülü kazanan diğer önemli isimlerin arasına katılmış oldu. Plantinga da, tıpkı bu isimlerin farklı türden inançları ve ilkeleri aracılığıyla dünyada etki yarattığı gibi etki yaratmıştır. Flemenk Reform Geleneği içerisinde dinine bağlı bir Hristiyan ve ünlü bir filozof olarak yeri olan Plantinga, modern entelektüel iklimi etkileyerek Hristiyanlığın akademi içerisinde yükselişine katkı sağlamıştır.

Başarısını daha iyi kavramak için, Plantinga’nın üstesinden gelmesi gereken şeylere göz gezdirerek başlamalıyız. Heather Templeton Dill’in bu yılki ödülü açıklarken ifade ettiği gibi:

Dr. Plantinga 1950’lerin sonlarında kariyerine başladığında, çoğu akademik filozof dini temelli felsefeyi (yüzünü dine dönen ve dinden etkilenen felsefeyi) bilinçli olarak reddetmekteydi.

Ama Dr.Plantinga, Tanrı’nın varlığı lehine birçok farklı argümanı savunuyordu, ki bu, teistik inancı tekrar felsefi gündeme geri getirmeye yönelik çabalarının ilk işaretleriydi.

Plantinga’nın ilk önemli eseri olan Tanrı ve Diğer Zihinler, Tanrı’nın varlığı lehine ve aleyhine klasik argümanları yeniden ele alıyordu. O, bu kitabında, Tanrı’nın varlığına yönelik inancın, tıpkı diğer zihinlerin varlığına inanmak gibi gayet rasyonel olduğunu sonucuna varmıştı. Diğer zihinlerin var olduğuna dair argümanlar kesinkes kanıtlanamamasına rağmen çoğu kişi bu argümanları (ve diğer zihinlerin var olduğunu) verili bir gerçekmiş gibi kabul etmektedir. Benzer bir şekilde, dini inancı olan birinin ilahi bir otorite ile şahsi buluşması da, “ilahi bir Zihne veya Yaratıcı’ya” olan inancı ifade eder (ve bu inancı makul kılar); böylesi bir şey seküler dünyadan doğrudan çıkarsanamasa bile. Bu argümanlar ilk bakışta kulağa epey basit gelse bile Plantinga söz konusu bu argümanları büyük bir incelik ve derinlikle çalışarak çözdü; ve böylece onun kitabı pek çok şüpheci aklı dini inanca yönlendirdi.

Onun ikinci büyük eseri olan Tanrı, Özgürlük ve Kötülük, mutlak iyi bir Tanrı’nın böylesi kötülüklerle dolu bir dünya ile bağdaşamayacağına dair sık sık dile getirilen itirazları ele aldığı için epey önemli bir metin olduğunu gösterdi. Plantinga, söz konusu bu argümanın Tanrı ile kötülüğün varlığı arasında bir çelişki olduğunu önceden varsaydığını, ancak bunu pek de kanıtlamadığını ileri sürdü. Her şeye gücü yeten ve sevgi dolu bir Tanrı bile, her zaman iyilik yapmayı seçecek özgür yaratıklar yaratmaz – çünkü Tanrı bunu yapmak için, söz konusu bu yaratıkları gerçek özgürlükten (yanlışı seçme özgürlüğünü de içeren özgürlükten) mahrum etmek zorunda kalırdı. Ayrıca Plantinga, iyi bir Tanrı’nın, insan özgür iradesinin başat değerini korumak adına kötülüğün varlığına izin vermek için sahip olabileceği makul bir sebebi olabileceğini savundu. Kitap o kadar iyi bir savunudur ki, inanmayanlar tarafından bile Tanrı’nın varlığı aleyhine olan bu hususi itirazı başarılı bir şekilde çürüttüğü için hala büyük ölçüde saygı görmektedir.

Plantinga, Zorunluluğun Doğası adlı kitabında devrim niteliğindeki çalışmalarına devam ederek St. Anselm’in ünlü “ontolojik argümanı”nı güncelleyip daha ileriye taşıyarak dini inanç lehine bir başka güçlü sebep ortaya koymuştur.

Plantinga’nın teistik üçlemesine (demin bahsettiğimiz üç kitap) başlamadan bir yıl önce, yani 1966’da, Time’ın sansasyonel kapak hikayesi “Tanrı Ölü mü?” yayınladı, ancak 1980 yılına gelindiğinde, bir miktar azarlanan meşhur dergi Tanrı’yı ima etmediğini itiraf etti:

Tanrı epey sıra dışı bir şekilde geri dönüyor, fakat bu geri dönüş ilahiyatçılar veya sıradan inançlılar arasında olmuyor, -birçoğunun (O’nun varlığını) ciddi bir problem olarak bir an bile kabul etmediği- akademik filozofların entelektüel çevrelerinde oluyor, hem de epey canlı bir biçimde. Yani genel uzlaşının uzun bir süredir Yüce Varlık’ı bereketli araştırmalardan dışladığı yerde.

Time’a göre, bu dönüşüme diğerlerinden daha fazla katkı yapan kişi, “Amerika’nın önde gelen Ortodoks Protestan Tanrı filozofu Alvin Plantinga idi.”

Kısa bir süre sonra Plantinga yeni bir üçlemeye başladı ve bu, yalnızca teizmi savunmakla yetinmeyip pek çok farklı güçlü eleştiriye karşı temel Hristiyan teolojisi ile İncil’i savunduğu, pek çok kişinin onun başyapıtı olarak kabul ettiği 500 sayfalık yetenek göstergesi, Warranted Christian Belief (Güvencelenmiş Hristiyan İnancı) ile sonuçlandı.

Görece daha yakın bir zamanda ise Plantinga, dikkatini bilim ve din arasındaki iddia edilen çatışmaya yönelterek Asıl Çatışmanın Olduğu Yer (Where the Conflict Really Lies)’de bu iddiaları yanıtladı. Plantinga bu kitabında, din karşıtı bilim adamlarına doğru durumu tersine çevirerek evrim ile natüralizm (doğaüstünü dışlayan) arasında ciddi bir çatışma varken, “teizm ile bilimsel girişim arasında köklü ve büyük bir uyum olduğunu” gösteriyor. Bu kitap, Plantinga’yı meseleye “değerli bir katkı” yapmış olan “felsefi açıdan incelikli ve bilimsel olarak donanımlı bir teist” olarak tanımlayan The New York Review of Books’tan epey olumlu bir eleştiri aldı. Plantinga’nın, New York Review of Books’ın yıllar önce desteklediği filozof Thomas Sheehan’ın Hristiyanlık karşıtı polemiklerine karşı bir zamanlar etkili bir eleştiri yazdığı göz önüne alınırsa bu övgü daha da dikkat çekicidir.

Richard Dawkins, Daniel Dennett, Sam Harris ve merhum Christopher Hitchens gibi “Yeni Ateistler“in yükselişi, Plantinga’nın gözünü pek korkutmadı. Plantinga bu isimlere alaycı bir biçimde ateistik mahşerin “dört atlısı” diyerek son kitabı Knowledge and Christian Belief’te (Bilgi ve Hristiyan İnancı) onların eksiklik ve hatalarına işaret ediyordu:

Biri onların içerikten/özden ziyade, bir tarz/üslup olduğunu söyleyebilir fakat tarz/üslup olarak ortada pek de bir şey yok. Onların tercih ettikleri üslup ciddi bilimsel çalışmadan ziyade hiciv, broşür ve öfkeli iftira gibi görünüyor. Kötü hava koşulları ve diş çürümesi dışındaki her konuda dini suçluyorlar … Üslupları düşmanlık, kin, küfür, alay, hakaret ve “açık aşağılama” içerir; fakat onlarda eksik olan şey ikna edici bir argümandır.

Ama yine de yeni ateistlerin bazı soruları cevaplanmalı ve Plantinga bunu yalnızca kitaplarında değil öğrenmeye meraklı zihinler için birçok konferansı ve “Closer the Truth” video serisinde de yaptı. Diğer yandan Daniel Dennett ile, hem tartışma başlığı hem de sunum tarzı konusunda Plantinga’nın kazandığına inanılan bir münazaraya katıldı.

Çağımızın en maharetli analitik filozoflarından biri olan Plantinga, birçok ateist ve natüralist filozofun da takdirini kazanmayı başarmıştır.

Şu anda 84 yaşında olan Plantinga, son ödülünü kazanma haberini aldığında alışıldık bir tevazu sergiledi:

Templeton Ödülü’nü almaktan onur duyuyorum. Felsefe disiplini, kariyerim sürerken biçim değiştirdi. Eğer benim çalışmalarım bu dönüşümde etkili olduysa bu beni mutlu eder. Umarım bu ödül genç filozoflara, ve bilhassa çalışmalarına Hristiyan ve teistik bakışı dahil edenlere, daha fazla daha yaratıcılık, kararlılık ve cesaret katarak onları yüreklendirir.

Bu temenni için endişelenmenize gerek yok. Plantinga’nın eski öğrencisi Kelly James Clark’ın da söylediği gibi:

1950’lerde, önde gelen bir filozof tarafından yayınlanan tek bir dini inanç savunusu dahi yoktu; 1990’larda ise Yale’den UCLA’ya ve Oxford’dan Heidelberg’e dek manevi dünyayı savunmak ve geliştirmek için kelimenin gerçek anlamıyla yüzlerce kitap ve makale yayınlanmıştı. 1950 ile 1990 yılları arasındaki fark ne mi? Cevap çok basit: Alvin Plantinga.

Hıristiyan felsefesindeki bu küresel rönesansı ateşlediği için, birkaç yeni Hristiyan nesli boyunca Alvin Plantinga hatırlanacak ve haklı bir şekilde takdir edilecektir.

William Doino Jr. – “Alvin Plantinga’s Masterful Achievement“, (Erişim Tarihi: 21.12.2020)

Çevirmen: Taner Beyter